Bảo vật quốc gia Cửu đỉnh trong Hoàng cung Huế có chiều cao trung bình 2,3m, được đúc hết sức kỳ công vào năm 1835 và hoàn thành sau 2 năm. Cửu đỉnh có giá trị độc bản và không thể thay thế.
Cửu đỉnh (9 đỉnh đồng) trong Hoàng cung Huế do vua Minh Mạng ra lệnh đúc vào năm 1835 và hoàn thành vào năm 1837. Việc đúc Cửu đỉnh nhằm biểu thị sự trường tồn của triều đại, sự giàu đẹp và thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của đất nước Việt Nam.
Theo các tài liệu, 9 đỉnh đồng có kích thước rất lớn, cao trung bình 2,3m, trọng lượng từ 1,9 tấn đến 2,6 tấn. Mặt trước của thân mỗi đỉnh đều khắc nổi tên gọi, năm đúc, trọng lượng cùng 17 hình ảnh được xếp thành 3 tầng trên, dưới, giữa chạy tròn quanh thân mỗi đỉnh.
9 đỉnh có tên gọi lần lượt Cao Đỉnh, Nhân Đỉnh, Chương Đỉnh, Anh Đỉnh, Nghị Đỉnh, Thuần Đỉnh, Tuyên Đỉnh, Dụ Đỉnh và Huyền Đỉnh. Tên của đỉnh cũng là tên gọi miếu hiệu của từng vị vua nhà Nguyễn ứng với các án thờ trong Thế Miếu.
Trình độ đúc đồng tinh xảo của những người thợ thủ công ở Việt Nam, với 162 họa tiết chạm khắc nhiều chủ đề khác nhau trên Cửu đỉnh, cùng nhiều giá trị ẩn sâu phía sau đưa Cửu đỉnh vượt ra ngoài tầm vóc của quốc gia.
Ngoài ra, đây còn nguồn tư liệu độc đáo, quý hiếm được giới nghiên cứu Việt Nam và nước ngoài rất quan tâm bởi mang giá trị nội dung về lịch sử, văn hóa giáo dục, địa lý, phong thủy, y dược, nghệ thuật thư pháp. Đặc biệt, đề cao thân phận của người phụ nữ dưới chế độ phong kiến.
Theo các tài liệu, ông Nguyễn Văn Thoại, khi làm chức Trấn thủ Vĩnh Thanh trực tiếp chỉ huy đào kênh Vĩnh Tế (Vĩnh Tế hà) dài hơn 87km, trải hơn 5 năm (từ 1819 đến 1825), tạo nên một cột mốc quan trọng trong lịch sử giao thông, thương mại, biên phòng cũng như về trị thủy ở vùng đất Nam Bộ.
Trong thời gian đào kênh đầy gian truân, bà Châu Thị Vĩnh Tế (quê ở Vĩnh Long, vợ của Thoại Ngọc Hầu) tận tụy giúp chồng chăm lo đại sự. Những lúc chồng bận việc công cán, bà thay chồng lãnh phần đôn đốc, giám sát việc đào kênh. Cảm phục trước công sức khó nhọc của bà, sau khi công trình này hoàn thành, vua Minh Mạng đã lấy tên của bà để đặt tên cho con kênh này là kênh Vĩnh Tế.
Lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế cho biết, trải qua thời gian, Cửu đỉnh vẫn còn nguyên vẹn như ban đầu. Đây là những bản nguyên gốc và cũng bản duy nhất, từ khi được hình thành, chưa từng được sửa chữa, dù chỉ một chi tiết nhỏ.
Do đó, Cửu đỉnh có giá trị độc bản và không thể thay thế. Ngoài tính biểu trưng cho các vị vua, thể hiện quyền lực của vương triều nhà Nguyễn, Cửu đỉnh như một bộ "Địa dư chí lược" của Việt Nam đầu thế kỷ XIX được ghi bằng ngôn ngữ tạo hình với hơn 150 họa tiết được chạm nổi tinh xảo. Năm 2012, Cửu đỉnh được công nhận là Bảo vật quốc gia Việt Nam.
Tại hội nghị Toàn thể lần thứ 10 của Ủy ban Chương trình Ký ức Thế giới Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO được tổ chức tại Mông Cổ, trong phiên họp ngày 8/5/2024, hội nghị xem xét 20 hồ sơ có giá trị về nhiều mặt và đạt các tiêu chí về ý nghĩa trong khu vực, tính độc bản và tính quý hiếm.
Theo đó, hồ sơ Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế được trình xem xét. Với những giá trị tiêu biểu, độc đáo về hình thức, nội dung thông tin, đặc biệt các giá trị về mối quan hệ giao thoa và tiếp xúc văn hóa xã hội, hồ sơ được ghi danh vào Danh mục Ký ức thế giới với số phiếu 23/23 nước tham gia.
Ông Lê Công Sơn, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế cho biết, Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế được vinh danh là niềm tự hào của Việt Nam nói chung, tỉnh Thừa Thiên Huế nói riêng. Qua đó, giúp gia tăng thương hiệu di sản Huế, một điểm đến 8 di sản và là nền tảng khẳng định mục tiêu đưa Thừa Thiên Huế trở thành thành phố trực thuộc Trung ương trên nền tảng bản sắc văn hóa Huế.
Hiện nay, Cửu định được đặt tại sân Thế Miếu trong Hoàng cung Huế, nhiều người dân, du khách khi đến tham quan bày tỏ sự thích thú, tò mò về bảo vật quốc gia.
"Sau khi những bản đúc nổi đúc trên Cửu đỉnh được được ghi danh, những bảo vật này càng được sự quan tâm của cộng đồng. Ẩn sâu trong bộ Cửu đỉnh là những giá trị lớn lao, thể hiện trên đó những họa tiết của các vị tinh tú, các con sông, ngọn núi, các cửa biển, sản vật… của đất nước. Mỗi hình ảnh được lựa chọn khắc trên Cửu đỉnh ẩn chứa một câu chuyện và một sứ mệnh riêng", ThS Nguyễn Anh Tuấn, Hội khoa học Lịch sử Thừa Thiên Huế đánh giá.