Chính phủ đề xuất Nhà nước độc quyền đầu tư điện hạt nhân

Chính phủ đề xuất Nhà nước độc quyền và Thủ tướng quy định cơ chế đặc thù triển khai đầu tư, xây dựng, vận hành nhà máy điện hạt nhân.

Ngày 21/10, thừa ủy quyền của Thủ tướng, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên trình bày tờ trình dự án Luật Điện lực (sửa đổi).

Điểm mới tại dự án luật là dành một khoản trong quy định về chính sách phát triển điện lực để đề cập tới điện hạt nhân. Theo đó, Chính phủ đề xuất Nhà nước độc quyền trong đầu tư xây dựng các dự án nhà máy điện loại này, do đây là dự án quan trọng liên quan tới an ninh quốc gia. Việc đầu tư xây dựng, vận hành và chấm dứt hoạt động, cũng như đảm bảo an toàn nhà máy điện hạt nhân phải tuân thủ quy định của Luật Năng lượng nguyên tử và các quy định liên quan.

Quy hoạch loại nguồn điện này là một phần, đồng bộ với quy hoạch phát triển điện lực quốc gia, để đảm bảo mục tiêu an ninh cung cấp điện. Dự án điện hạt nhân phải sử dụng công nghệ hiện đại, có kiểm chứng.

Bên cạnh đó, tùy thuộc tình hình kinh tế, xã hội từng thời kỳ, Thủ tướng quy định cơ chế đặc thù để triển khai đầu tư, xây dựng và vận hành nhà máy điện hạt nhân.

Tại cuộc họp thường trực Chính phủ cuối tuần trước, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu các bộ, ngành nghiên cứu phát triển điện hạt nhân, sửa Quy hoạch điện VIII để phù hợp thực tế.

Cũng theo dự án luật, Nhà nước giữ độc quyền về đầu tư nhà máy thủy điện đa mục tiêu, các dự án nguồn, lưới điện khẩn cấp hoặc dự án cấp điện áp 220 kV trở lên; vận hành lưới truyền tải (trừ dự án tư nhân đầu tư) và điều độ hệ thống điện.

Thẩm tra nội dung này, ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường, cho rằng phát triển điện hạt nhân là vấn đề mới, cần được nghiên cứu kỹ lưỡng. Do đó, cơ quan này đề nghị Bộ Công Thương - cơ quan chủ trì soạn thảo báo cáo cấp có thẩm quyền về mức độ quy định phát triển điện hạt nhân tại dự án luật.

Theo cơ quan thẩm tra, việc đưa nội dung "Thủ tướng quy định cơ chế đặc thù để đảm bảo triển khai đầu tư xây dựng, vận hành nhà máy điện hạt nhân" là không phù hợp về thẩm quyền, theo Luật Tổ chức Chính phủ, Ban hành Văn bản quy phạm pháp luật. Đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu, chỉnh lý cho phù hợp, theo báo cáo thẩm tra.

Cùng với đó, theo ông Huy, có ý kiến cho rằng cần rà soát, làm rõ quy định về các lĩnh vực Nhà nước độc quyền đầu tư. Theo đó, chỉ quy định những nội dung thực sự cần thiết để bảo đảm an ninh năng lượng, tạo cơ chế thu hút, huy động các nhà đầu tư, cũng như tăng tính khả thi, quản lý Nhà nước hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, một số quy định về cam kết sản lượng hợp đồng tối thiểu, dài hạn và cơ chế bao tiêu với các đơn vị tham gia thị trường điện được đánh giá là không phù hợp. Bởi cơ quan thẩm tra cho rằng, nếu thực hiện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) sẽ phải gánh một khoản chi phí rất lớn, ảnh hưởng đến cân đối tài chính, ngược với xu hướng của thị trường điện cạnh tranh. Do đó, Ủy ban này đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc kỹ nội dung này.

Ở lần sửa đổi này, Chính phủ cũng bổ sung quy định để giá điện theo thị trường, cơ cấu biểu giá hợp lý hơn. Việc này nhằm giảm dần và tiến tới xoá bù chéo giữa các nhóm khách hàng dùng điện, vùng miền, cụ thể giữa điện sinh hoạt và sản xuất.

Giá điện cũng đảm bảo không phân biệt đối xử giữa các đơn vị điện lực, quyền tự quyết định giá mua, bán trong khung và cơ cấu biểu giá do Nhà nước quy định.

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường khi thẩm tra, đề nghị làm rõ việc cụ thể hóa các chính sách về giá điện, xóa bỏ bù chéo. Theo cơ quan thẩm tra, Bộ Công Thương đã có báo cáo giải trình, song một số vấn đề chưa được làm rõ. Ví dụ, chưa có quy định, nguyên tắc để minh bạch các thành phần của giá điện, gồm các khoản hỗ trợ đối tượng chính sách, vùng sâu, vùng xa...

"Trước mắt, các khoản này vẫn được hạch toán vào giá điện, nhưng cần tách bạch và có lộ trình dài hạn để việc chi này lấy từ ngân sách hoặc nguồn tài chính khác", cơ quan thẩm tra đề nghị.

Chính phủ cũng cần rà soát, cụ thể hơn các chính sách cải cách giá điện và bổ sung quy định về giá hai thành phần, giá mua bán theo thời gian trong ngày.

Ngoài ra, một số quy định về việc cam kết sản lượng hợp đồng tối thiểu và dài hạn, việc quy định cơ chế bao tiêu với các đơn vị tham gia thị trường điện là không phù hợp. Bởi nếu thực hiện, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) sẽ phải gánh một khoản chi phí rất lớn, ảnh hưởng đến cân đối tài chính của EVN, đi ngược lại xu hướng của thị trường điện cạnh tranh. Do đó, đề nghị Cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu, cân nhắc kỹ nội dung quy định.

Liên quan tới khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo, cơ quan thẩm tra đề nghị bổ sung các chính sách ưu tiên với dự án tích hợp hệ thống pin lưu trữ (điện gió, mặt trời, điện áp mái tự sản tự tiêu) để hình thành các hệ thống nguồn phân tán, nhà máy điện ảo. Việc này nhằm tăng tích hợp năng lượng tái tạo vào hệ thống, khuyến khích các nguồn này tham gia thị trường điện.

Về phát triển điện gió ngoài khơi, cơ quan thẩm tra cho rằng tiềm năng loại nguồn điện này rất lớn, nhiều nhà đầu tư quan tâm phát triển. Song, Chính phủ cần đánh giá kỹ tác động, bổ sung quy định rõ trách nhiệm trong phát triển loại nguồn điện này, nhất là điều kiện chuyển nhượng dự án do "đây là lĩnh vực mới, liên quan tới quốc phòng, an ninh và chủ quyền".

Theo cơ quan thẩm tra, có ý kiến đề nghị chỉ luật hóa các cơ chế với điện gió ngoài khơi sau khi kiểm nghiệm thực tế, đảm bảo khả thi và rõ thẩm quyền phê duyệt dự án, trách nhiệm địa phương, bộ ngành liên quan.

Ngân hàng Thế giới (WB) đánh giá tiềm năng điện gió ngoài khơi của Việt Nam khoảng 600 GW. Về triển vọng, nguồn năng lượng này có thể cung cấp 12% tổng sản lượng điện quốc gia vào 2035.

Theo Quy hoạch điện VIII, công suất điện gió ngoài khơi đến 2030 khoảng 6.000 MW, nhưng đến nay chưa có dự án nào được quyết định chủ trương và giao đầu tư. Hiện Bộ Công Thương được giao báo cáo Chính phủ các thủ tục cần thiết để đề xuất Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) thí điểm làm điện gió ngoài khơi. Tuy nhiên, để làm được điều này, giới chuyên gia cho rằng cần cơ chế đặc thù để loại nguồn điện này phát triển.