Tại Tọa đàm "Đột phá nào để thu hút đầu tư vào ngành điện" do Cổng thông tin điện tử Chính phủ tổ chức, ông Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho rằng, giá điện đang có 4 bất cập rất lớn. Thứ nhất có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường.
Chuyên gia cho rằng EVN lỗ hàng chục nghìn tỷ đồng là do bất cập của cơ chế giá điện
"Như Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị đã đánh giá là chính sách năng lượng của chúng ta còn bất cập và chưa hoàn toàn phù hợp với cơ chế thị trường. Chưa phù hợp với cơ chế thị trường có nghĩa là gì? Chúng ta đều biết toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường. Giá thị trường thế giới thế nào, trong nước thế nào đều phản ánh vào giá hết. Thế nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; có lúc thì điều chỉnh quá lâu, có lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện. Điều này dẫn đến sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn", ông Thỏa nói.
Số liệu mới nhất trong 2 năm 2022 – 2023, chính cách điều hành như vậy đã gây lỗ của ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng.Số liệu mới nhất 2 năm 2022 – 2023 gần đây thì chính cách điều hành như vậy đã gây lỗ của ngành điện khoảng 47.500 tỷ đồng. Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới.
Thứ hai, giá điện hiện nay chúng ta kỳ vọng và giao cho nó gánh vác nhiệm vụ đa mục tiêu. "Chúng ta muốn phải tính đúng, tính đủ, bảo đảm bù đắp chi phí nhưng phải khuyến khích thu hút đầu tư, phải đảm bảo an sinh xã hội, phải bảo đảm an ninh năng lượng, kiểm soát lạm phát. Rất nhiều mục tiêu. Có những mục tiêu ngược chiều nhau. Xử lý các mục tiêu đó rất khó hài hòa, không đảm bảo được mong muốn mà chúng ta đặt ra. Cho nên chúng ta phải có tính toán hợp lý vai trò của giá điện, cái nào là mũi nhọn", ông Thoả phân tích.
Thứ ba là bất cập trong cơ chế bù chéo giá điện hiện nay, để kéo quá dài và lộ trình xử lý không rõ ràng. "Bù chéo ở đây thể hiện cái gì? Bù chéo giữa nhóm những người tiêu dùng điện sinh hoạt với nhau - bậc cao bù cho bậc thấp, bù chéo giữa giá điện sinh hoạt trong sản xuất ở mức độ nhất định. Tất nhiên là giá điện trong sản xuất phải thấp hơn bởi vì tiêu dùng điện hạ áp giá đắt hơn nhưng vẫn có bù chéo nhất định giữa điện cho sinh hoạt đối với điện sản xuất.
Và một điểm nữa là bù chéo về giá điện giữa các vùng miền với nhau. Điện ở các xã, huyện hải đảo thường 7.000-9.000, nhưng chúng ta vẫn bán 1.000-2.000, tức là lấy vùng thấp bù cho vùng cao...
Chính Nghị quyết số 55 của Bộ Chính trị cũng đã yêu cầu cái mới tức là chúng ta phải chấm dứt bù chéo trong giá điện và việc này chúng tôi cũng đang đề nghị đưa vào Luật Điện lực mới, phải luật hóa yêu cầu này", ông Thoả nhận định.
Bất cập thứ tư tôi cũng rất tán thành và khuyến nghị nhiều đã được Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị nêu ra là giá điện chưa tách bạch giữa giá với chính sách an sinh xã hội. Chúng ta chưa dứt khoát trong thực hiện các chính sách xã hội. Ví dụ đối với người thu nhập thấp, người nghèo thì chúng ta hỗ trợ trực tiếp bằng tiền điện, tách ra được. Nhưng trong biểu giá điện vẫn còn thể hiện những chính sách an sinh xã hội đối với những người thu nhập thấp thì giá bán 92-95% so với giá bán lẻ bình quân. Vẫn còn cách đó, hay giá bù cho các vùng miền...
Ông Thoả cho rằng, giá rẻ ai cũng thích nhưng xu hướng chung của người tiêu dùng nghĩ rằng rẻ đến mức ngành sản xuất lỗ, không có hàng để mua thì cũng không thích, hay sợ có hàng nhưng tính giá không hợp lý, tức sợ tính những thứ không phải của sản xuất kinh doanh đưa vào.
Vì vậy, ông Thỏa nhấn mạnh người dân có nguyện vọng giá điện hợp lý và có đủ điện. Trong đó, giá điện phải tính đúng, tính đủ theo nguyên tắc thị trường, nhưng đặc biệt phải minh bạch. Điều này, Bộ Chính trị, Chính phủ, Quốc hội cũng yêu cầu.
Tại Toạ đàm, ông Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đánh giá: Vừa qua, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ rất quyết liệt trong việc sửa đổi Luật Điện lực, xem xét lại Quyết định số 28 cơ cấu biểu giá bán lẻ điện và nhiều động thái kể cả tạo lập hạ tầng điện.
Các chuyên gia tại Toạ đàm về điện ở Công Thông tin điện tử Chính phủ (Ảnh: Chinhphu.vn).
PGS–TS Bùi Xuân Hồi, chuyên gia điện lực, nguyên giảng viên Đại học Điện lực cho rằng trong khi giá điện của Việt Nam vẫn thực hiện đa mục tiêu, thì các nước trên thế giới đã tác bạch tương đối rõ.
"Tất nhiên, bảo rằng sản phẩm này 100% theo thị trường là không có nhưng vấn đề là điều tiết như thế nào", ông đặt câu hỏi.
Theo ông Hồi, thông thường cơ cấu biểu giá đều mang 2 thành phần: Một là tính toán chi phí công suất mà chúng ta gọi là giá công suất (giá thuê bao); hai là chi phí điện năng, thuê bao xong rồi, dùng bao nhiêu trả bấy nhiêu. Đây thông thường là cách tiếp cận của các nước trên thế giới.
Nhìn lại hệ thống giá của Việt Nam, hiện nay cách tính theo giá bán lẻ điện bình quân, ông cho rằng có hạn chế, nhưng không phải là cốt lõi của những khó khăn của ngành điện hiện nay. Mấu chốt nhất vẫn là câu chuyện điều hành giá.
"Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường", ông Hồi nhấn mạnh.
Theo các chuyên gia, giá điện cần phải tính đúng, tính đủ theo nguyên tắc thị trường, nhưng đặc biệt phải minh bạch. Điều này Bộ Chính trị, Chính phủ, Quốc hội cũng yêu cầu.