Cứ đến ngày 27/7 bà Bùi Thị Loan lại về Thái Nguyên thắp hương cho 60 đồng đội của Đại đội 915, những người đã không trở về sau trận bom B52 đêm Noel năm 1972.
"Sau trận bom đó, mọi người còn tưởng tôi đã chết. Mãi khi chuẩn bị chôn cất thấy môi hơi mấp máy nên mới vội vàng đưa đến trạm xá, cứu sống", bà Loan, 69 tuổi, Chủ tịch Hội cựu thanh niên xung phong xã Bằng Lãng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn kể.
Thời điểm đế quốc Mỹ mở chiến dịch Linebaker dùng "pháo đài bay" B52 ném bom hủy diệt Hà Nội, Hải Phòng, Thái Nguyên và các tỉnh miền Bắc Việt Nam năm 1972, cô gái Bùi Thị Loan ở thôn Bản Lắc, xã Bằng Lãng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn mới 17 tuổi.
Loan là một trong 102 thành viên Đại đội 915 thuộc Đội Thanh niên xung phong 91 Bắc Thái, có nhiệm vụ san lấp hố bom, thông đường, hướng dẫn xe lưu thông và bốc xếp hàng hóa tại cảng cạn Lưu Xá, Thái Nguyên để chi viện cho chiến trường miền Nam.
Đêm 24/12/1972, một cán bộ cùng 66 người của Đại đội 915 trong đó có Loan nhận nhiệm vụ giải tỏa hàng hóa ở các kho nằm trong khu vực trọng điểm đánh phá của địch.
Sau một ngày đói lả do làm việc liên tục bởi sợ máy bay Mỹ ném bom, bất ngờ báo động B52 rải thảm khu Hà Nội - Thái Nguyên vang lên khi nhà bếp chuẩn bị chia cơm. Đại đội được lệnh xuống hầm trú ẩn nhưng nhóm của Loan cố nán lại để bốc thêm hàng hóa. Thấy tiếng máy bay ngày càng gần họ mới chạy đến cửa hầm số 3, đúng lúc bom dội thẳng xuống.
Sau trận bom, cả đội của bà Loan được xác định chỉ có 6 người sống sót. 61 người hy sinh được đưa về nghĩa trang Dốc Lim chờ sáng hôm sau an táng. Khi chuẩn bị chôn cất, mọi người phát hiện người Loan vẫn còn sống.
Ông Hoàng Văn Thắng (áo xanh đen, đội mũ), bà Bùi Thị Loan (ngồi cạnh bên phải ông Thắng) ở huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn được các đồng đội ở Thái Nguyên lên thăm, năm 2022. Ảnh: Trần Thị Hoài
Trước khi bị dội bom, nam thanh niên xung phong quê Bắc Kạn Hoàng Văn Thắng đang ngồi trước cửa hầm chờ cơm. Đó cũng là lần cuối cùng anh nhìn thấy người yêu mình và đồng đội còn sống.
Chàng thanh niên 17 tuổi khi đó chỉ nhớ một tiếng nổ lớn bỗng dội thẳng vào tai, hơi nóng của bom phả vào hầm như ở trong lò khiến anh bật ra ngoài, rồi ngất lịm. "Đồng đội chỉ cách tôi một, hai bước chân. Sau vài phút tôi được đưa đến trạm xá còn họ đa phần đã chết", ông Thắng kể.
Không có mặt tại ga Lưu Xá thời điểm đó, nhưng ký ức kinh hoàng về đêm Noel 1972 vẫn hằn sâu trong trí óc của cựu thanh niên xung phong Vũ Đình Ý, quê Thái Nguyên. Ông chính là người trực tiếp đi gom xác 60 đồng đội sau trận bom.
Ở tuổi 17 ông Ý là thanh niên xung phong của Đội 91 Bắc Thái. Khi tiếng bom vừa kết thúc, đại đội của ông được cử đến ga Lưu Xá làm nhiệm vụ đặc biệt: Đào bới tìm xác đồng đội. "Trong bóng đêm đen đặc chúng tôi vừa soi đèn vừa tìm đồng đội. Người nguyên vẹn, người không, xác chồng lên nhau nên chỉ dám bới đất bằng tay vì sợ làm đau người đã khuất", người đàn ông 69 tuổi nói.
Đến giờ ông vẫn ám ảnh cảnh tượng máu, xương, da thịt của đồng đội đều nằm trên đôi tay trần của mình.
Túc trực tại nghĩa trang, nhận hơn 20 thi thể còn nguyên vẹn trong tổng số 60 người, bà Trần Thị Hoài, cựu thanh niên xung phong Đại đội 911, Đội 91 Bắc Thái lấy khăn mùi xoa thấm nước lau kỹ mặt cho họ đỡ lấm lem.
Bà kể cả thành phố Thái Nguyên khi đó chỉ có một xưởng mộc. Số người chết quá lớn không đủ gỗ để đóng quan tài, phải tận dụng cả miếng cong, vênh, miễn đủ 6 tấm ván ghép lại.
Là người đưa đồng đội cuối cùng về nơi an táng lúc nửa đêm, bà Hoài khi đó gần như kiệt sức. Nhìn nữ thanh niên xung phong chạc tuổi mình nằm trước mặt như đang ngủ, bà bỗng òa khóc, bao nhiêu cảm xúc dồn nén nguyên ngày nay mới thành tiếng.
"Ngày mới vào đội tôi sợ bóng đêm, sợ cái chết. Nhưng khi chứng kiến thời khắc sinh tử lại có thêm dũng khí để giữ vững tinh thần sống bám cầu đường, sống kiên cường bất khuất", bà Hoài kể.
Sau trận bom này, bà cùng 60 người ở các đại đội khác được bổ sung để duy trì quân số cho Đại đội 915. Tháng 1/1973, Hiệp định Paris được ký kết, toàn Đội 91 Bắc Thái tiếp tục khắc phục hậu quả chiến tranh trước khi giải thể. Mọi người trở về quê hương, dần mất liên lạc của nhau.
Các cựu thanh niên xung phong của Đại đội 915 tại Di tích lịch sử quốc gia 60 liệt sỹ thanh niên xung phong Đại đội 915, Đội 91 BắcThái, thuộc phường Gia Sàng, thành phố Thái Nguyên. Ảnh: Ảnh: Trần Thị Hoài
Năm 2009, Chủ tịch nước ký quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang cho Đại đội 915, đội Thanh niên xung phong 91 Bắc Thái. Trước đó tháng 12/2008, Ban liên lạc Đại đội 915 cũng được thành lập, để hội tụ nghĩa tình đồng đội, giữ ngọn lửa cách mạng cũng như phiên hiệu 915 của Đại đội.
Bà Đặng Thị Tỵ, Trưởng ban liên lạc Đại đội Thanh niên xung phong 915 cho biết sau 36 năm, các cựu thanh niên xung phong mới được hội ngộ. Từ đây họ mới thấu hiểu cuộc sống của nhau sau khi rời đại đội.
Ông Hoàng Văn Thắng đã ở vậy cả đời sau cái chết của người yêu trong đêm Noel 1972. Trước đây còn khỏe, người đàn ông này vẫn xuống Thái Nguyên vào các ngày kỷ niệm để cúng giỗ cho đồng đội. Lần nào ông cũng ngồi trước mộ của người thương để lau dọn, tâm sự đến tối muộn. Gần đây, sức khỏe ông giảm sút, cuộc sống hàng ngày đều phải dựa vào sự hỗ trợ của nhà nước, đồng đội cũ và người thân.
Còn với bà Loan, khi được cứu sống sau trận bom kinh hoàng đã mất trí nhớ và đi lang thang về Bắc Kạn. Sau giải phóng, người yêu bà từng là lái xe Trường Sơn về tìm nhưng không ai biết thông tin. Bằng linh cảm của một người lính, chàng thanh niên ngày ấy vẫn quyết đi tìm bạn gái. Sau một thời gian, hai người gặp lại nhau. Bà Loan được đưa về quê nhà điều trị khỏi bệnh và kết hôn năm 1979.
Từ trái qua: ông Vũ Đình Ý, bà Đặng Thị Tỵ, bà Trần Thị Hoài, cựu thanh niên xung phong Đại đội 915, Đội 91 Bắc Thái. Ảnh: Quỳnh Nguyễn
Hiện bà Loan là Chủ tịch hội cựu thanh niên xung phong xã Bằng Lãng, huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn. Hàng năm bà kết hợp cùng đội thanh niên xung phong 915 ở Thái Nguyên tổ chức lên Bắc Kạn thăm nom và giúp đỡ những đồng đội cũ gặp khó khăn.
"Giờ khói súng đã kết thúc, nỗi buồn rồi cũng qua đi, nhưng ký ức về đêm định mệnh không thể xóa mờ", bà Loan nói.
Những cựu thanh niên xung phong còn lại luôn động viên nhau sống tốt, sống đẹp để sống thay phần những đồng đội đã nằm xuống.
Hải Hiền - Quỳnh Nguyễn