"Tại sao những con đom đóm lại phải chết nhanh đến vậy?" - Setsuko giương ánh mắt ngây thơ hỏi Seita, còn Seita ngập ngừng không biết phải trả lời câu hỏi ấy ra sao.
Những con đom đóm với vòng đời ngắn ngủi, lập lòe tỏa sáng vào ban đêm cũng là hình ảnh lặp đi lặp lại xuyên suốt bộ phim nổi tiếng do Studio Ghibli sản xuất, để lại trong ta những dự cảm tiếc nuối xen lẫn xót xa.
Sau 36 năm Mộ đom đóm quay trở lại, giúp khán giả có dịp trải nghiệm một kiệt tác điện ảnh đầy xúc động và bi thương giữa bóng tối chiến tranh.
Hiện thực khắc nghiệt của Mộ đom đóm
Mộ đom đóm lấy bối cảnh những tháng cuối cùng của Chiến tranh thế giới lần thứ hai. Khu phố nơi hai anh em Seita và Setsuko sinh sống bị ném bom, nhà cửa bị đốt trụi, người mẹ qua đời đột ngột, còn người cha vẫn bặt vô âm tín.
Ngay từ đầu phim, ta đã thấy những hình ảnh tang thương hiện ra. Đó là cái chết của những con người bị đói và bệnh tật, là tiếng bom đạn xả xuống đường phố Nhật Bản, là sự thờ ơ của những người được gọi là đồng loại…
Mộ đom đóm dù là phim hoạt hình nhưng đầy ám ảnh và trần trụi, trong bầu không khí nặng nề, u ám.
Phim có nhịp điệu chậm rãi, ít những tình tiết cao trào. Câu chuyện được kể qua góc nhìn của người anh Seita trong quá trình chăm sóc người em gái ốm yếu chạy trốn chiến tranh.
Seita hiện lên ở đầu phim là chàng trai thông minh, dũng cảm, có lòng tự trọng cao như bất kỳ người Nhật Bản nào khác.
Nhưng vì hoàn cảnh, để bảo toàn mạng sống, anh cũng buộc phải dẹp bỏ lòng kiêu hãnh của mình. Seita ăn trộm đồ ăn, chấp nhận bị đánh đập, chấp nhận quỳ gối cầu xin những người xa lạ hãy rủ lòng thương lấy hoàn cảnh của mình.
Trong khi đó, Setsuko được xây dựng trong phim là cô bé năng động, tinh nghịch, hay khóc nhè nhưng cũng rất dễ bị "dụ". Setsuko là nhân tố hiếm hoi mang đến những gam màu tươi sáng, tạo ra những "khoảng thở" cho một tác phẩm bi đát về chiến tranh.
Mỗi lần Setsuko xuất hiện là mỗi lần ta nhìn thấy nụ cười rạng rỡ và những tương tác đáng yêu của cô bé với mọi người xung quanh. Song những khoảnh khắc ấy, buồn thay, lại quá mỏng manh và tạm bợ, hệt như vòng đời của những chú đom đóm tội nghiệp.
Các hình ảnh đối lập được đặt kề cạnh nhau, tạo nên nỗi buồn day dứt cho người xem về một hiện thực nghiệt ngã:
Hai đứa trẻ vừa cùng nhau đi dạo trên bãi biển thì ngay lập tức bắt gặp một cái xác; vừa cùng nhau thưởng thức vị ngon ngọt của gạo thì ngay lập tức bị người dì hắt hủi, không nấu cơm cho ăn; vừa mới chạy đuổi theo những chú đom đóm vào ban đêm thì sáng hôm sau lại phải đào mộ cho chúng….
Hình ảnh đom đóm mang tính biểu tượng cho tác phẩm. Ánh sáng lập lờ của chúng chẳng thể nào soi rõ cả màn đêm u ám hay che lấp đi những phận người tội nghiệp đang vật lộn với cuộc chiến vô nghĩa.
Chúng lóe lên trong phút chốc ngắn ngủi giống như cuộc đời cũng nhanh chóng tàn lụi của hai đứa trẻ bơ vơ giữa thời đại.
Đom đóm phát sáng là hình ảnh đẹp nhưng buồn, bởi nó gợi lên sự tiếc nuối, hoài niệm và cả những dự báo về cái chết đang chờ đợi phía trước.
Phim hoạt hình hay nhất mọi thời đại của Ghibli
Ra mắt năm 1988, Mộ đom đóm là một trong những bộ phim xuất sắc nhất của nước Nhật về đề tài chiến tranh.
Nhiều người thậm chí đánh giá đây là tác phẩm hoạt hình hay nhất mọi thời đại của Studio Ghibli.
Nhà phê bình phim nổi tiếng Roger Ebert từng gọi Mộ đom đóm là "tuyệt phẩm".
Còn trên Rotten Tomatoes, trang web tổng hợp bài đánh giá của các nhà phê bình quốc tế có sức ảnh hưởng trong ngành điện ảnh, phim cũng nhận điểm tuyệt đối 100%.
Câu chuyện trong Mộ đom đóm có thể bắt gặp ở bất cứ đâu, bất cứ thời đại nào. Không chỉ giới hạn ở phạm vi Nhật Bản, mà đối chiếu với Việt Nam, tác phẩm cũng truyền tải được thông điệp "hợp thời":
Con người dù ở hoàn cảnh nào cũng luôn níu giữ những hy vọng, lạc quan, còn chiến tranh vẫn luôn là "kẻ thù" tàn nhẫn, gây ra những nỗi đau và ám ảnh kinh hoàng.
Có lẽ chính lối kể chuyện chậm rãi của phim lại trở thành chất xúc tác tạo ra cảm xúc mạnh mẽ cho khán giả thưởng thức.
Bởi đôi khi những nỗi đau xót hay lời buộc tội chẳng cần phải thể hiện ra quá rõ ràng. Cứ để nó lặng lẽ ngấm sâu bên trong, dần đi vào nội tâm và nhận thức, rồi khiến sống mũi ta cay cay tự lúc nào.