Kiến nghị mở rộng mua trực tiếp điện tái tạo
Theo Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cơ chế mua bán điện trực tiếp theo hợp đồng song phương (DPPA) đóng vai trò quan trọng trong bối cảnh hiện tại.
Đối với các bên cung cấp điện, DPPA có thể là giải pháp cho các dự án điện tái tạo chậm tiến độ sau thời điểm giá bán điện ưu đãi (FIT) hết hạn. Đối với các bên sử dụng điện, đặc biệt là doanh nghiệp xuất khẩu sang thị trường các nước phát triển, có nhu cầu sử dụng năng lượng tái tạo để đáp ứng trách nhiệm ESG trong chuỗi cung ứng.
VCCI đề xuất mở rộng cơ chế DPPA cho mọi khách hàng có nhu cầu sử dụng điện tái tạo, bất kể đối tượng khách hàng nào, miễn là có đường dây riêng. Lý do là các bên sử dụng đường dây riêng sẽ không ảnh hưởng đáng kể đến hệ thống điện quốc gia, do đó, không cần phải yêu cầu công trình nguồn điện phải phù hợp với quy hoạch.
Ngoài ra, để tránh lo ngại về tác động tiêu cực khi công suất điện dư thừa phát lên hệ thống, VCCI đề xuất bổ sung quy định yêu cầu các bên lắp thiết bị chống phát ngược lên lưới. VCCI cũng nhấn mạnh rằng không nên yêu cầu khách hàng mua điện trực tiếp phải đầu tư hạ tầng lưới điện hoặc có đội ngũ quản lý, vận hành lưới. Thay vào đó, hai bên có thể tự thỏa thuận và trách nhiệm có thể thuộc về đơn vị phát điện hoặc khách hàng.
VCCI cho rằng chủ trương là tận dụng tối đa nguồn điện tái tạo, do đó việc mua bán điện tái tạo qua lại trong cùng tòa nhà, khu phố, khu công nghiệp... nên được mở rộng đối với các nhà đầu tư có đường dây riêng. Nghĩa là nếu không ảnh hưởng đến lưới điện, thì nên khuyến khích người dân mua bán điện tái tạo, thay vì giới hạn vào các cơ chế khuyến khích.
Các chuyên gia năng lượng đồng ý rằng mọi người dân và doanh nghiệp nên được phép tham gia mua bán điện tái tạo trực tiếp. Họ cho rằng Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị đã nêu rõ quan điểm ưu tiên khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo. Ngoài ra, Nghị quyết còn yêu cầu xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, đa dạng hóa hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh.
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng nếu nhà đầu tư hoặc bên bán có đường dây kết nối riêng, việc quy định giới hạn công trình nguồn điện tái tạo phù hợp quy hoạch là không cần thiết. Họ cũng cho rằng nên cho phép mọi người dân và doanh nghiệp có nhu cầu mua trực tiếp điện tái tạo tham gia, bất kể công suất công trình nguồn điện như thế nào.
Các chuyên gia cho rằng việc mua bán điện trực tiếp giữa các dự án năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn, không qua Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), là hướng đi đúng đắn để tiến tới thị trường mua bán điện cạnh tranh. Trong đó, việc mua bán sẽ tùy thuộc vào thỏa thuận giữa hai bên.
Lúc đó, EVN với vai trò doanh nghiệp nhà nước, có thể đảm trách nhiệm vụ đầu tư, vận hành đường dây truyền tải và thu tiền dịch vụ từ việc truyền tải, mua bán giữa các bên. Cơ chế mua bán điện trực tiếp này chỉ có thể phát huy tối ưu khi thị trường điện được hình thành có hình có khối.
Mặc dù năng lượng mặt trời là nguồn năng lượng tái tạo có tính ổn định thấp nhất, nhưng các chuyên gia cho rằng việc phát triển cơ chế mua bán điện trực tiếp sẽ đóng vai trò như mồi cho vấn đề lớn hơn của ngành là tiến đến thị trường điện có cạnh tranh. Họ kêu gọi tư nhân đầu tư vào các dự án lưu trữ năng lượng và nhà máy điện tích năng để giải quyết vấn đề thiếu tính ổn định của năng lượng mặt trời.
Các chuyên gia cũng cho rằng cần mạnh dạn dỡ bỏ các ràng buộc và quyết liệt thực hiện để xây dựng thị trường điện cạnh tranh. Họ nhấn mạnh rằng không nên vì sợ không quản lý được mà trả tiền 0 đồng cho điện phát lên lưới hoặc không cho phép bán trực tiếp vì sợ không an toàn, vì như vậy sẽ rất khó để phát triển ngành năng lượng tiên tiến như kỳ vọng.