Thành phố ở Việt Nam: Quy Nhơn như câu ca ngân giữa núi cao biển sóng

Nếu kể xa xôi hơn, thì tôi đã biết Quy Nhơn từ năm tôi 8 tuổi, theo mẹ vào Quy Nhơn để đi tập kết ra Bắc.

Ngày ấy tôi còn nhỏ, Quy Nhơn cũng chưa "lớn" như sau này. Kỷ niệm duy nhất tôi còn nhớ, là khi đám trẻ con chờ đi tập kết với tôi chạy từ trung tâm thị xã nhỏ bé vượt qua một trảng cát nắng hừng hực, chạy tới sân bay dã chiến chỉ để xem… máy bay của Ủy ban giám sát đình chiến. Máy bay hồi ấy thật cũ kỹ, nhưng với đám trẻ chúng tôi là một kỳ quan. Bởi từ nhỏ tới lúc ấy tôi chưa bao giờ được nhìn gần một chiếc máy bay.

Đó là lần thứ nhất tôi gặp Quy Nhơn.

Lần thứ hai gặp Quy Nhơn cũng khá bất chợt. Sau hòa bình thống nhất năm 1975, tôi tình cờ "bám càng" theo đoàn nhà văn miền Trung đi từ Sài Gòn qua nhiều tỉnh Nam Trung bộ rồi tới Quy Nhơn. Ngủ lại thị xã này một đêm, nghe gió biển và sóng biển, sáng hôm sau lại lên đường ra Quảng Ngãi.

Lần thứ ba tôi chính thức về Quy Nhơn vào tháng 10 năm 1979. Trước đó vợ tôi đã về nhận công tác tại Báo Nghĩa Bình, tôi về sau nhận việc ở Hội Văn nghệ Nghĩa Bình (đã tách thành 2 tỉnh Bình Định và Quảng Ngãi). Hai vợ chồng được phân một căn hộ tập thể 12 mét vuông. Thế là bắt đầu đời sống gia đình. Lúc ấy đã trưởng thành qua chiến tranh, đã làm thơ, và có thể coi là nhà thơ trẻ, nhưng tính tôi còn hồn nhiên lắm.

Vừa qua chiến trường Nam bộ chưa lâu, cực khổ quen rồi, nên sống ở căn phòng "nắng dột nắng mưa dột mưa" đối với tôi cũng bình thường. Vợ tôi cũng quen chịu đựng cực khổ trong những tháng năm học tập ở miền Bắc, nên ngày tháng cứ trôi qua.

Quy Nhơn bắt đầu ngấm vào tôi từ tình cảm bạn bè, từ những đường phố nhỏ mà tôi cùng các bạn thân vẫn đạp xe đi chơi. Bất kể ngày hay đêm.

Và bắt đầu từ những tác phẩm tôi viết trong tình trạng đời sống rất nhiều khốn khó. Nhưng Quy Nhơn đúng là đất thơ, đất tạo những điều kiện tự nhiên để có những nhà thơ. 

Trước Cách mạng tháng Tám 1945, ở Quy Nhơn và Bình Định đã xuất hiện cả một "trường phái thơ", với những nhà thơ hàng đầu Việt Nam như Xuân Diệu, Chế Lan Viên, Yến Lan, Quách Tấn… Có cả Bích Khê, một nhà thơ lớn từ Quảng Ngãi quê tôi cũng vào Quy Nhơn kết bạn với "trường thơ" Quy Nhơn. Mình sinh sau đẻ muộn, cũng làm thơ, lại được sống trên mảnh đất đã tạo dựng nhiều tài năng thơ như Quy Nhơn, thì thật may mắn.

Và bắt đầu hình thành trong tôi cụm từ "Quy Nhơn thành phố thơ ca". Bây giờ nghĩ lại, thật khó gọi bất cứ thành phố nào ở Việt Nam là "thành phố thơ ca", trừ Quy Nhơn. Cái tên gọi đó, có thể hình thành từ trước năm 1945, vì nói tới thơ ca là nói tới tình bạn, những người bạn thân trong đời và trong thơ.

Thế hệ đến sau như chúng tôi cũng không thể khác. Ngày chúng tôi sống thân quý nhau và làm thơ, Quy Nhơn vẫn là một thị xã nhỏ và nghèo. Những nhà thơ, những người yêu thơ cũng rất nghèo, nhưng chơi với nhau thật ấm áp. 

Tính tình tôi khá lông bông, nên những năm ấy, hình như tôi ở ngoài đường nhiều hơn ở nhà. Đạp xe chơi lang thang trong Quy Nhơn với bạn bè rất vui thú, vì thế, tôi cũng viết được nhiều tác phẩm, trong đó có những tác phẩm còn lại tới bây giờ.

Dù Quy Nhơn còn nghèo, nhưng vẻ đẹp trời cho của thành phố này thì vẫn nguyên vẹn. Nhiều đêm tôi với nhà thơ Nguyễn Thụy Kha và bạn bè thân đi chơi lang thang rất khuya, đạp xe qua từng con phố nhỏ vắng người. 

Cảm giác mình đạp xe trên phố nhưng biển ngay bên cạnh mình, cảm giác ấy thật lạ. Theo nhịp xe đạp chậm rãi nhưng có tiết tấu, nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha đã âm thầm tự hát một ca khúc về thành phố biển này.

Âm nhạc quyện vào thơ, thơ chuyển điệu từng bước đi của âm nhạc, ca khúc về Quy Nhơn hình thành dần một cách nhẹ nhàng, bất chợt, nhưng đầy cảm xúc. Đó là Quy Nhơn như nó đang hiện hữu đúng thời gian ấy:

Như câu ca ngân giữa núi cao biển sóng

Dâng lan hương thơm ngát lên trong chiều êm

Quy Nhơn bình yên thân quen từng giọng nói

Những con đường vắng bạn bè về đêm khuya

Hàng cây ca hát xanh biếc trong mưa

Bờ cát lưới thưa đóa hoa trong sương mờ.

(Quy Nhơn thành phố thơ ca - nhạc và lời Nguyễn Thụy Kha)

Còn nhớ, vào năm 1985, nhiều anh em văn nghệ chúng tôi từ tình yêu Quy Nhơn đã quyết định phải làm một cái gì đó cho thành phố này. Chúng tôi đã họp nhau, viết một đề án rút gọn thành bản kiến nghị xây dựng Quy Nhơn thành vùng đất tôn vinh thơ ca. Vùng đất ấy có điểm nhấn là Ghềnh Ráng, nơi có phần mộ Hàn Mặc Tử, có con đường ven biển sẽ mang tên Xuân Diệu…

Đó chính là kiến nghị xây dựng "Quy Nhơn thành phố thơ ca" với những ý tưởng đầy lãng mạn nhưng không thiếu hiện thực. Bản kiến nghị này được chúng tôi đánh máy thành mấy bản, thu góp được 40 chữ ký, trong đó có những văn nghệ sĩ ở Quy Nhơn như nhà nghiên cứu tuồng Vũ Ngọc Liễn, như kỹ sư kiêm nhạc sĩ Trần Hinh, và nhiều anh em khác. Có cả những văn nghệ sĩ không ở Quy Nhơn như Nguyễn Thụy Kha, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Lâm Thị Mỹ Dạ cũng nhiệt tình ký tên vào.

Chúng tôi gửi kiến nghị này cho lãnh đạo Quy Nhơn và rất được các anh hoan nghênh. Chúng tôi cũng nói rõ trong kiến nghị, là những ý tưởng này chắc chắn sẽ được thực hiện, nhưng không phải vào thời điểm 1985 ấy. Đúng như vậy thật. 

Sau này, vào thập niên đầu tiên của thế kỷ 21, khi tôi vào lại Quy Nhơn, thì đã hiển hiện trước mắt tôi một "thành phố thơ ca" như chúng tôi đã từng mơ ước và tưởng tượng. Đường ven biển đẹp nhất Quy Nhơn đã mang tên Xuân Diệu. Và Ghềnh Ráng đã được trùng tu xây dựng để tôn vinh Hàn Mặc Tử.

Chính bản kiến nghị mà tôi chấp bút như một bài thơ này đã được nhà thơ - nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha lấy làm cảm hứng để viết nên ca khúc "Quy Nhơn thành phố thơ ca" rất tuyệt vời.

Bây giờ thì Quy Nhơn đã là một thành phố du lịch đúng nghĩa. Ý tưởng của lãnh đạo Bình Định biến đầm Thị Nại thành điểm hội tụ của thành phố Quy Nhơn là một ý tưởng thật hay, thật đẹp. 

Khó có thành phố nào mà ở giữa thành phố lại nổi lên một đầm nước lợ với diện tích quá rộng và đầy tôm cá, lại là nơi tổ chức những cuộc đua thể thao quốc tế trên đầm như vậy. Quy Nhơn đã làm được những cuộc đua thể thao quốc tế này thu hút hàng vạn khách thể thao và du lịch về tham dự.

Một thành phố thơ ca và du lịch đầy sắc xanh: xanh biển, xanh trời, xanh lá xanh cây, và chắc chắn, tâm hồn con người ở đây cũng tuyệt vời xanh mát. Còn gì hơn nữa?