Việc Trung Quốc lắp đặt quá mức công suất điện mặt trời đang khiến chính quyền Bắc Kinh lo ngại. Hàng loạt các trang trại năng lượng đang lấn chiếm đất canh tác, qua đó phủ mây đen lên mục tiêu tự cung tự cấp của nước này.
Được hỗ trợ bởi nhu cầu năng lượng tái tạo tăng cao, các dự án điện mặt trời đã trở nên hấp dẫn đến mức loạt công ty, quan chức địa phương và nông dân quay sang tái sử dụng các khu vực vốn dành cho cây trồng. Tại thị trấn Muzi ở Hồ Bắc, một vùng chuyên sản xuất ngũ cốc lớn, CCTV phát hiện ra rằng hàng trăm mẫu Anh từng được coi là “đất nông nghiệp chất lượng cao” đã bị phủ kín bằng các tấm pin quang điện.
“Bất kể ngành này tốt đến đâu, nó cũng không được vi phạm luật pháp và đi ngược chính sách”, CCTV cảnh báo. “Việc bảo vệ đất nông nghiệp là vấn đề quan trọng liên quan đến chiến lược an ninh quốc gia”.
An ninh lương thực là vấn đề tối quan trọng đối với lãnh đạo Trung Quốc. Tình trạng thiếu lương thực trong quá khứ, trong đó có cả nạn đói lớn năm 1959-61, đã đe dọa sự ổn định kinh tế. Biến đổi khí hậu cũng đang làm dấy lên nhiều lo ngại xoay quanh các rủi ro mới, bất chấp sản lượng lương thực quả thực có tăng trưởng trong những năm gần đây.
Theo WSJ, tốc độ đất canh tác biến mất do đô thị hóa, lấn chiếm trái phép và các yếu tố khác đã tăng lên chóng mặt trong những thập kỷ gần đây. Khảo sát mới nhất cho thấy Trung Quốc đã mất hơn 18 triệu mẫu Anh đất canh tác trong 10 năm tính đến cuối năm 2019, qua đó khiến tổng diện tích đất canh tác giảm xuống chỉ còn khoảng 316 triệu mẫu Anh.
“Ngay từ năm 2013, tôi đã nói rằng chúng ta phải bảo vệ đất nông nghiệp giống như cách chúng ta bảo vệ gấu trúc khổng lồ”, Chủ tịch Tập Cận Bình phát biểu vào năm 2020, song cũng kêu gọi các quan chức địa phương thúc đẩy năng lượng tái tạo như một phần của mục tiêu cắt giảm phát thải carbon và giảm sự phụ thuộc vào dầu. Hỗ trợ của chính phủ bao gồm trợ cấp, các khoản vay giá rẻ và ưu đãi thuế cho các doanh nghiệp năng lượng mặt trời và gió, từ startup nhỏ đến các công ty niêm yết lớn và doanh nghiệp nhà nước.
Theo công ty nghiên cứu năng lượng Wood Mackenzie, Trung Quốc chiếm hơn một nửa mức tăng công suất năng lượng mặt trời toàn cầu vào năm 2023. Các nhà phân tích ước tính nước này sẽ cần mở rộng công suất phát điện mặt trời lên khoảng 14 lần so với mức năm 2020 mới hiện thực hóa mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2060.
Một nghiên cứu gần đây của các nhà nghiên cứu Trung Quốc ước tính vào năm 2018, tổn thất sản xuất lương thực do phát triển cơ sở năng lượng mặt trời trên đất trồng trọt trên toàn cầu lớn đến mức đủ để nuôi sống 4,3 triệu người trong 1 năm. 30% trong số đó đến từ sự gia tăng năng lượng mặt trời của Trung Quốc.
“Khi năng lượng mặt trời mở rộng, tình trạng mất đất canh tác sẽ trở nên cấp bách”, một nhóm nghiên cứu khác cảnh báo trong tạp chí Nature Geoscience. “Các quốc gia đang vật lộn với phát triển năng lượng tái tạo và đối mặt với tình trạng mất cân bằng phát triển không gian phải lưu tâm đến những xung đột tiềm tàng giữa năng lượng và đất đai”.
Cosimo Ries, một nhà phân tích năng lượng tái tạo tại công ty tư vấn Trivium China, cho biết: “Năng lượng tái tạo tạo ra rất nhiều tiền, trong khi nông nghiệp là một ngành kinh doanh có giá trị và lợi nhuận thấp”.
Các quan chức đã cố gắng cân bằng mục tiêu nông nghiệp và năng lượng mặt trời. Ý tưởng bao gồm việc khuyến khích các cơ sở lắp đặt thật khéo léo các tấm pin để không ảnh hưởng đến đất canh tác hoặc chăn thả gia súc. Theo một bài báo học thuật của Trung Quốc, các dự án nông nghiệp điện mặt trời như trên chiếm khoảng 7% công suất quang điện của Trung Quốc tính đến năm 2019. Ý tưởng này cũng đã được đón nhận ở một số khu vực của Châu Âu và Mỹ, bao gồm cả California.
Trung Quốc nổ tung bong bóng sản xuất tấm pin mặt trời
Trên thực tế, các chuyên gia cho biết, một số nhà phát triển trang trại năng lượng mặt trời của Trung Quốc không dành nhiều sự quan tâm cho cây trồng. Chính quyền địa phương, vốn đang phải gánh chịu những khoản nợ lớn trong bối cảnh bất động sản khủng hoảng, cũng thường ngoảnh mặt làm ngơ, miễn là các nhà phát triển này mang lại nhiều khoản đầu tư.
“Họ bán và cho thuê đất để đổi lấy những lợi ích tức thời”, Zhu Qizhen, giáo sư tại Đại học Nông nghiệp Trung Quốc, nói.
Năm ngoái, Bắc Kinh đã ban hành một chỉ thị, quy định rằng các dự án quang điện mặt trời không được xây dựng trên đất nông nghiệp, đồng cỏ hoặc đất rừng được bảo vệ. Vào tháng 10, Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Trung Quốc cũng đã khiển trách chính quyền quận Hoàng Long phía bắc vì không ngăn chặn một công ty năng lượng tái tạo lắp đặt trái phép các tấm pin mặt trời.
Trong câu chuyện Hồ Bắc, CCTV đã phát sóng một chương trình cho thấy một loạt các tấm pin mặt trời đang chiếm dụng nhiều khu đất ở thị trấn Muzi vốn được sử dụng để trồng lúa. Sản lượng nông nghiệp tại đây đã giảm khoảng 80%.
Không chỉ ảnh hưởng đến hoạt động nông nghiệp, việc lắp đặt quá mức các tấm pin mặt trời cũng khiến Trung Quốc phình to thêm một loại “bong bóng” mới. Ngành công nghiệp tấm pin mặt trời trong nước đang thực sự trong cơn biến động.
The New York Times, giá bán buôn đã giảm gần một nửa vào năm ngoái, sau đó tiếp tục giảm thêm 25% trong năm nay. Các nhà sản xuất Trung Quốc đang cạnh tranh giành khách hàng bằng cách giảm giá cực thấp so với chi phí sản xuất, đồng thời tiếp tục xây dựng thêm nhiều nhà máy để khẳng định vị thế của mình.
Chính sách giảm giá cùng kiệt đã gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho các công ty năng lượng mặt trời của Trung Quốc. Giá cổ phiếu 5 nhà sản xuất tấm pin và thiết bị lớn nhất nước này đã giảm một nửa trong 12 tháng qua. Kể từ cuối tháng 6, ít nhất bảy nhà sản xuất lớn của Trung Quốc cũng đã cảnh báo về mức lỗ lớn trong nửa đầu năm nay.
Sự hỗn loạn trong lĩnh vực năng lượng mặt trời cho thấy những thách thức trong việc hoạch định chính sách công nghiệp Trung Quốc. 15 năm trước, chính phủ nước này quyết định hỗ trợ mạnh mẽ ngành năng lượng mặt trời, song vẫn có rất nhiều công ty vấp ngã và thất bại.
Câu chuyện về sự trỗi dậy và sụp đổ của Hunan Sunzone Optoelectronics tại tỉnh Hồ Nam là ví dụ điển hình.
Được thành lập vào năm 2008, nhà sản xuất tấm pin mặt trời này đã được hưởng lợi từ khoản trợ cấp hấp dẫn. Công ty nhận được miễn phí 22 mẫu Anh đất trung tâm thành phố, đồng thời được một trong những ngân hàng nhà nước lớn nhất Trung Quốc sắp xếp khoản vay với lãi suất cực thấp. Chính quyền tỉnh Hồ Nam còn đồng ý trả phần lớn tiền lãi.
Dẫu vậy, nhà máy của Sunzone hiện vẫn trống trơn. Người duy nhất vẫn làm việc tại công trường gần đây, chỉ là một nhân viên bảo vệ không hơn không kém. Nhiều thiết bị sản xuất bị dỡ bỏ, còn nhà máy được lên kế hoạch phá dỡ và chuyển đổi thành tòa nhà văn phòng.
Theo: WSJ, New York Times