Mấy ngày qua, đã có nhiều bài viết, nhiều câu chuyện, sẻ chia, hoài cảm về GS Xuân đáng kính từ những góc nhìn khác nhau. Đặc biệt, có rất nhiều người dân dù đã gặp thầy hay chưa, họ đều nhận ra hình ảnh thân quen của thầy, hiểu biết về thầy, nhất là những người nông dân miền Tây, bởi sự gần gũi, nhiệt huyết, tận tâm trong công việc gắn với lợi ích của họ.
Nhân cách, phong thái gần gũi, chân tình
Tôi không phải là học trò của thầy ở trường học, nhưng không ít lần được làm thư ký các hội đồng khoa học giúp việc thầy, sau này được làm việc chung hay như lần chia sẻ cuối cùng cách đây hơn tháng, trước khi thầy đi chữa bệnh. Có điều kiện gần thầy trong công việc, tôi càng quý trọng thầy, không chỉ kiến thức khoa học, thực tiễn uyên bác mà chính từ nhân cách, phong cách gần gũi, chân tình, dễ mến.
Đối với Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ (2003-2017) - nơi mà tôi có thời gian dài gắn bó, GS Võ Tòng Xuân là một trong những nhà khoa học thường xuyên có nhiều tư vấn, góp ý, gợi ý.
Các ý kiến của ông được ghi nhận, tiếp thu qua các quyết sách của lãnh đạo Trung ương trong việc xác định 3 khâu đột phá phát triển vùng ĐBSCL (giao thông, thủy lợi, nguồn nhân lực), việc xác định các sản phẩm chủ lực vùng (lúa gạo, trái cây, thủy sản), cơ chế, chính sách về liên kết vùng hay các vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn.
Ông cũng là người đề cập nhiều đến các vấn đề nóng bỏng xảy ra trong vùng và gợi ý các giải pháp trọng tâm cần giải quyết, không chỉ dưới góc nhìn của một nhà khoa học mà bằng những trải nghiệm thực tiễn của một người đồng bằng.
Thị trường cần loại nào, lúa thường, chất lượng cao, hay lúa hữu cơ thì chọn loại giống đó và sản xuất theo quy trình để đảm bảo cung cấp đúng chất, đủ lượng đáp ứng nhu cầu khách hàng. Yêu cầu đơn giản đó ai cũng biết, nông dân cũng biết, không phải chỉ chuyên gia, nhà kinh tế hiểu rõ quy luật cung - cầu mới biết. Nhưng tại sao nông dân vẫn rơi vào tình trạng "lệch pha" trong sản xuất?
Nông dân cần sự dẫn dắt của nhà đầu tư, doanh nghiệp, sự hỗ trợ của nhà khoa học và kiến tạo của Nhà nước để tìm mới trong câu chuyện cũ. Thiếu một đảm bảo chắc chắn cho chất lượng gạo, thương hiệu gạo, sản xuất lúa trong điều kiện mù thông tin thị trường, chưa biết bán cho ai chính là cái vòng luẩn quẩn của nông dân đi tìm giá trị mới trong câu chuyện cũ.
Chẳng những cần thay đổi tư duy, mà còn cần chuyển từ quyết tâm chính trị sang bài toán kinh tế cho nông nghiệp, cần một hệ điều hành "thích ứng" cho ngành lúa gạo, tham khảo cách thức tổ chức Hội đồng lúa gạo quốc gia của Thái Lan để áp dụng phù hợp trong điều kiện Việt Nam… là những vấn đề ta đang làm, còn bàn, nhưng GS Xuân đã đề cập từ nhiều năm trước.
Có thể nói sự phát triển của vùng ĐBSCL, nền nông nghiệp Việt Nam gần nửa thế kỷ qua có dấu ấn của GS.TS Võ Tòng Xuân trong vai trò một nhà giáo, nhà khoa học, người chuyển giao công nghệ, khoa học đất và tài nguyên nước, người xây dựng hệ thống canh tác nông nghiệp, lai tạo các giống lúa.
Miệt mài làm việc đến ngày cuối đời
GS.TS Võ Tòng Xuân là một tấm gương nhiệt huyết với công việc. Dù đã lâm trọng bệnh 2 năm trước, nhưng khi có thể, ông vẫn làm việc, miệt mài, ngay cả đến những ngày cuối đời. Chỉ cách đây hơn tháng, trước khi từ Cần Thơ lên TP.HCM, rồi sang Singapore chữa bệnh, thầy còn cùng tôi tham gia chương trình tọa đàm của Truyền hình Quân đội "Bên dòng Cửu Long" với chủ đề "An ninh nguồn nước".
Không ngờ đó là lần gặp, làm việc chung cuối cùng tôi được học việc từ thầy.
Để nông dân giàu lên - tên một quyển sách chọn lọc các bài báo của GS.TS Võ Tòng Xuân gần 10 năm trước cũng như câu nói của Bác Hồ mà ông nhiều lần nhắc: "Nông dân giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh" còn là mong ước. Nhưng tôi nghĩ giáo sư cũng có quyền an nhiên nằm lại ở quê nhà Ba Chúc, Tri Tôn, An Giang, một vùng quê miền Tây Nam Bộ để vui vẻ "cày xong thửa ruộng".
Còn những thửa ruộng khác để nông dân giàu lên rất cần sự tiếp bước, tiếp sức của bao người. Nay trước linh cữu thầy, tôi xin làm cây lúa cúi đầu đưa tiễn một người tài, người hiền.