Việc Israel hạ sát thủ lĩnh Yahya Sinwar là đòn giáng nặng nề vào Hamas, song khó có thể khiến nhóm sụp đổ hoàn toàn, giới chuyên gia nhận định.
Rất ít lãnh đạo ở Gaza có được danh tiếng như Yahya Sinwar. Ông vừa là một thủ lĩnh nổi tiếng cứng rắn, cái gai trong mắt Israel, vừa là người mà nhiều dân chúng Gaza tin tưởng. Họ coi ông như người bảo vệ nhiệt thành nhất cho chính nghĩa của mình trong cuộc đấu tranh với Israel.
Bởi vậy, cái chết của Sinwar trong cuộc đấu súng ở Dải Gaza hôm 16/10 được coi là tổn thất nặng nề với Hamas, nhóm gần đây liên tiếp hứng chịu thiệt hại trong chiến dịch tấn công của Israel ở Gaza.
Thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar ở Gaza hồi tháng 4/2023. Ảnh: AP
Sinwar, 61 tuổi, được nhiều người Palestine cùng hàng triệu người Arab và Hồi giáo coi là "biểu tượng của tinh thần dám đứng lên thách thức Israel", Fawaz Gerges, giáo sư quan hệ quốc tế tại Trường Kinh tế London, bình luận, thêm rằng cái chết của Sinwar là "một đòn giáng đau đớn với Hamas".
Sinwar từng trải qua 22 năm trong các nhà tù của Israel trước khi được thả nhờ một cuộc trao đổi tù nhân năm 2011 để đổi lấy Gilad Shalit, binh sĩ Israel bị Hamas bắt. Sau khi trở về Gaza, Sinwar nổi tiếng là nhà tư tưởng kiên định trước khi trở thành thủ lĩnh Hamas ở Gaza vào năm 2017.
Tại đây, Sinwar đã lên kế hoạch cho cuộc tấn công ngày 7/10/2023 trên khắp miền nam Israel mà ông tin rằng sẽ châm ngòi cho một cuộc xung đột khu vực. Trong khi các lãnh đạo Hamas khác sống cuộc sống thoải mái ở Thổ Nhĩ Kỳ, Lebanon hay Qatar, Sinwar chọn ở lại Gaza và trú ẩn dưới mạng lưới đường hầm rộng lớn mà Hamas đã xây dựng.
Khi quân đội Israel tấn công dữ dội Gaza, Sinwar vẫn sống sót và duy trì quyền kiểm soát đối với lực lượng Hamas bên trong dải đất cũng như giới lãnh đạo của lực lượng này ở nước ngoài khi họ tham gia các cuộc đàm phán ngừng bắn.
Ông tiếp tục củng cố quyền kiểm soát vào mùa hè, vươn lên trở thành lãnh đạo nhánh chính trị của Hamas thay thế thủ lĩnh Ismail Haniyeh, người bị ám sát tại thủ đô Tehran, Iran. Sinwar lúc này được coi là lãnh đạo quyền lực nhất của Hamas, định đoạt mọi vấn đề quan trọng nhất của nhóm. Ông cũng là người kiên quyết từ chối đàm phán với Israel, khiến quá trình đàm phán thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza rơi vào bế tắc.
Nhưng chỉ hai tháng sau trở thành thủ lĩnh Hamas, sự nghiệp của Sinwar kết thúc trong tòa nhà đổ nát ở Rafah, miền nam Gaza. Lực lượng Israel đụng độ một nhóm tay súng Hamas và khai hỏa vào tòa nhà nơi Sinwar ẩn náu, khiến ông này thiệt mạng.
Israel và Mỹ sau đó xác nhận danh tính Sinwar bằng xét nghiệm ADN và hồ sơ nha khoa. Hamas không phản hồi thông tin này, dường như do những rối loạn trong bộ máy lãnh đạo, trong khi phái bộ Iran tại Liên Hợp Quốc khẳng định "tinh thần kháng chiến sẽ được tăng cường", dường như xác nhận Sinwar đã chết.
Theo giới quan sát, những hình ảnh được đăng trực tuyến hôm 17/10, trong đó Sinwar thiệt mạng khi mặc áo chống đạn, có thể làm tăng động lực ủng hộ với Hamas, giúp nhóm đánh bóng hình ảnh ông như một chiến binh sẵn sàng hy sinh vì mục đích cao cả của họ.
Quân đội Israel đã công bố những hình ảnh mà họ nói rằng là cảnh quay bằng máy bay không người lái (UAV) về những khoảnh khắc cuối cùng của Sinwar. Ông bị thương, ngồi trên ghế trong một ngôi nhà bị phá hủy, khuôn mặt được che kín bằng khăn. Ông nhìn chằm chằm vào UAV khi nó tiến đến gần và ném cây gậy để xua đuổi nó, trước khi xe tăng Israel khai hỏa vào căn nhà.
Video khoảnh khắc cuối cùng được cho là của thủ lĩnh Hamas Yahya Sinwar trước khi bị hạ sát do quân đội Israel công bố ngày 17/10. Video: X/LTC_Shoshani
Việc ông ném gậy vào UAV khi đang bị thương dường như thể hiện tinh thần "quyết đấu đến cùng" của Sinwar, dù Israel liên tục tìm cách mô tả ông như một thủ lĩnh hèn nhát, chỉ biết lẩn trốn dưới lòng đất.
Đối với Mohammad Abu Ghali, 27 tuổi, người đang sống trong một túp lều ở Khan Younis, miền nam Gaza, cái chết của Sinwar chứng minh rằng "ông chưa bao giờ hạ vũ khí, không trốn trong lều hay đường hầm như Israel thường tuyên bố".
"Cái chết của ông là niềm tự hào với tất cả người Palestine", Ghali nói. "Đây không phải chiến thắng cho Israel".
Mkhaimar Abusada, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Al-Azhar ở Gaza, cũng tin rằng dù hứng chịu đòn giáng sau cái chết của Sinwar, đây không phải hồi kết với Hamas.
"Hamas coi mình là một phong trào giải phóng dân tộc, rằng họ đang chiến đấu chống lại hành vi chiếm đóng của Israel", Abusada lưu ý. "Nếu một thủ lĩnh chết đi, sẽ có người khác tiếp nối và cuộc chiến vẫn tiếp diễn như thế. Đây là những gì đã diễn ra suốt nhiều năm qua".
Theo Abusada, vào năm 2004, Israel đã hạ sát người sáng lập Hamas Sheikh Ahmed Yassin và thủ lĩnh lúc bấy giờ là Abdel Aziz Rantisi, nhưng những cái chết đó vẫn không thể làm suy yếu nhóm này.
"Cuộc chiến không phải chỉ xoay quay một người hay một lãnh đạo nào đó", giáo sư Gerges tại Trường Kinh tế London nói. "Israel sẽ thấy mình vẫn ở chỗ cũ vào buổi sáng sau khi tuyên bố Sinwar đã chết. Điều đó không thực sự giải quyết được tình thế khó khăn về mặt chiến lược của họ".
Theo Yaakov Amidror, cựu thiếu tướng kiêm cố vấn an ninh quốc gia Israel, đòn bẩy lớn nhất với Hamas hiện nay là khoảng 101 con tin người Israel mà họ đang giam giữ ở Gaza. Hamas đã hoạt động kiểu du kích trong hàng chục năm qua và vẫn có thể duy trì ảnh hưởng lớn ở Gaza trong kịch bản hậu chiến.
Tuy nhiên, tâm lý phản kháng Hamas bên trong Gaza cũng đã tăng lên khi cuộc chiến kéo dài. Hầu hết dân thường phải sơ tán, đói khát và mệt mỏi sau một năm sống trong cái mà Liên Hợp Quốc mô tả là "địa ngục trần gian".
"Tôi không vui cũng chẳng buồn, nhưng tôi hy vọng nếu cái chết của Sinwar là thật, nó sẽ giúp kết thúc giao tranh", Abeer Ghousain, 27 tuổi, hiện sống tại trại tị nạn Nuseirat, miền trung Gaza, nói.
Điều này còn phụ thuộc vào việc ai thay thế Sinwar. Giới chuyên gia suy đoán Mohammed, em trai Sinwar, có thể sẽ tiếp quản vai trò quân sự của anh trai mình ở Gaza, nhưng ông này không được coi là có tiềm năng chính trị.
Hamas có thể lựa chọn không công bố lãnh đạo chính trị tiếp theo của mình "vì lý do an ninh", Ibrahim Madhoun, nhà phân tích chính trị Palestine đang sống ở Thổ Nhĩ Kỳ và có quan hệ gần gũi với Hamas, nhận định.
Hoặc nhóm có thể tuân theo quy trình tiêu chuẩn là triệu tập hội đồng shura, cơ quan tham vấn bí mật do các thành viên Hamas ở Gaza, Bờ Tây, cộng đồng người Do Thái lưu vong và trong các nhà tù Israel bầu ra, để bỏ phiếu bầu thủ lĩnh mới.
Người kế nhiệm Sinwar có thể sẽ ở nước ngoài, Madhoun cho biết. Cùng chung quan điểm, Abusada đoán Khaled Meshal, thủ lĩnh Hamas trong hai thập kỷ cho đến năm 2017, có thể sẽ đảm nhiệm vai trò mà Sinwar để lại.
Meshal hiện sống tại Doha, Qatar, đứng đầu văn phòng chính trị Hamas ở nước ngoài. Khalil al-Hayya, cấp phó của Sinwar, hiện cũng ở Qatar, được coi là một gương mặt thay thế tiềm năng khác.
"Những người này, các lãnh đạo đang sống bên ngoài Gaza, linh hoạt hơn Sinwar", Michael Milshtein, cựu giám đốc các vấn đề dân sự Palestine thuộc quân đội Israel, nói. Qatar và Ai Cập, hai bên đối thoại quan trọng trong các cuộc đàm phán Israel - Hamas, và Mỹ có thể gây thêm áp lực lên họ để đạt được thỏa thuận ngừng bắn, chấm dứt giao tranh cùng khổ đau ở Gaza.
Milshtein cho rằng Hamas sẽ không "bị xóa sổ hoàn toàn" như mục tiêu mà Israel đặt ra, bất chấp các cuộc hạ sát thủ lĩnh. Bởi vậy, triển vọng đạt thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza vẫn rất mong manh, khi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu hôm 17/10 tuyên bố chiến sự sẽ tiếp diễn.
"Nếu Thủ tướng Netanyahu không nắm bắt thời cơ để đạt thỏa thuận, có vẻ như cuộc chiến tiêu hao ở Gaza sẽ không thể dừng lại, ngay cả sau khi Sinwar đã chết", Milshtein bình luận.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post, AFP, Reuters)