Nhận ra vai trò của học tập sau những lần ngồi tù, Cubilla thành lập đại học bên trong trại giam, giúp hàng nghìn phạm nhân tiếp cận tri thức.
Tiếng chuông báo hiệu giờ ăn trưa vang lên, dòng người rời các lớp học, khiến hành lang trung tâm Đại học Centro Universitario San Martin (CUSAM) ở bang Buenos Aires trở nên náo nhiệt.
Vài sinh viên vội vã tìm một bữa ăn nhanh, số khác tập trung tại phòng hiệu trưởng, tranh luận về tình trạng giáo dục của quốc gia.
Nếu không có tường rào cao phủ thép gai và nhiều tháp canh xung quanh, CUSAM thoạt nhìn không khác gì một trường đại học thông thường. Ngôi trường này nằm bên trong San Martin nhà tù được canh gác nghiêm ngặt ở ngoại ô thủ đô Bueno Aires của Argentina.
Sinh viên tại CUSAM là phạm nhân và cả nhân viên nhà tù San Martin. Họ tham gia chương trình liên kết với Đại học Quốc gia San Martin gần đó, để được cấp bằng cử nhân về xã hội học và công tác xã hội.
"CUSAM giống như bất kỳ trường đại học nào khác, chỉ khác là nó nằm trong khuôn viên một nhà tù", Matias Bruno, giáo sư Đại học Quốc gia San Martin, giảng dạy tại CUSAM, nói. Và câu chuyện về Waldemar Cubilla, cựu phạm nhân sáng lập trường, đã trở thành biểu tượng cho tiềm năng phát triển các cơ sở tương tự ở Argentina, theo Al Jazeera.
Đại học CUSAM bên trong nhà tù San Martin ở Argentina. Ảnh: Al Jazeera
Cubilla sinh ra ở La Carcova, khu ổ chuột cạnh bãi rác lớn nhất nước, lớn lên khi Argentina lâm vào khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất lịch sử vào cuối thập niên 1990. Anh bị bắt lần đầu khi mới 14 tuổi vì tội trộm cắp.
Sau một tháng trong trại cải tạo, Cubilla tiếp tục giao du với các thiếu niên bất hảo để tìm sinh kế. Nhưng anh vẫn đến trường, khi biết rằng học tập là con đường đổi đời, Gisela Perez, người vợ mà Cubilla quen từ hồi thiếu niên, cho biết. "Anh ấy luôn để một khẩu súng và một cuốn sách trong cặp", Perez nói.
Cubilla tiếp tục bị bắt năm 23 tuổi vì tội cướp có vũ trang và bị kết án 5 năm tù. Trại giam nơi Cubilla thụ án có một phòng nhỏ, nơi tù nhân có thể đến đọc sách và làm bài thi.
Cubilla tốt nghiệp trung học sau song sắt, đồng thời thuyết phục giám đốc nhà tù cho phép mình học luật. "Tôi học vào buổi sáng, đọc sách luật vào buổi chiều", Cubilla nhớ lại.
Khi được trả tự do năm 2005, anh đăng ký vào một đại học tư để hoàn thành bằng luật. Nhưng gánh nặng cơm áo gạo tiền và học phí đã đưa đẩy Cubilla phạm tội một lần nữa. Lần này, thanh niên ngoài 20 tuổi thụ án tại nhà tù San Martin.
Tại đây, Cubilla gặp những phạm nhân khác cũng có mong muốn được học tập, nhưng nhiều người thiếu những kỹ năng cơ bản, không biết đọc, viết.
Anh bắt đầu gom sách của mình, dạy họ đọc chữ. Nhóm cũng xin giám đốc nhà tù cho phép mở một thư viện nhỏ. "Ý tưởng ban đầu là có không gian đọc, học tập, nhưng rồi chúng tôi nhận ra có thể làm được nhiều điều hơn thế", Cubilla nói.
Cubilla đứng trước thư viện do anh thành lập ở La Carcova. Ảnh: Al Jazeera
Cubilla và một số phạm nhân đã liên hệ với Đại học Quốc gia San Martin để nhờ hỗ trợ thành lập CUSAM. Điều truyền cảm hứng cho anh là việc các nhà tù ở Argentina cho phép phạm nhân theo đuổi học tập bậc cao kể từ năm 1985.
Nhưng lượng tù nhân ở nước này đã chạm mức cao nhất lịch sử năm 2022, tăng tới 233% so hai thập kỷ trước, kéo theo tình trạng quá tải, điều kiện sinh hoạt xuống cấp trong các trại giam, ảnh hưởng đến chương trình giáo dục trong tù.
Nghiên cứu năm 2022 cho thấy chỉ khoảng 5,5% phạm nhân nữ và 4,5% phạm nhân nam ở Argentina tham gia học tập.
Khi bắt đầu thành lập CUSAM bên trong nhà tù, Cubilla nhận ra đây không chỉ là cơ hội giúp phạm nhân đổi đời, mà còn giúp cải thiện hình ảnh của chính nhà tù. "Điều này còn hơn cả việc học", anh nói.
Giáo sư Matias Bruno cho biết việc chọn các môn xã hội học đã giúp phạm nhân nắm bắt và xử lý xung đột bằng cách khác, từ đó giảm bạo lực.
"Chúng tôi coi họ là sinh viên, không phải phạm nhân. Thông qua học tập, họ có thể phát triển tư duy phản biện, trở thành những công dân có trách nhiệm", ông Bruno nói, đề cập triết lý giáo dục của CUSAM.
Kể từ khi cơ sở này được thành lập năm 2008, khoảng 1.000 sinh viên là phạm nhân đã tham gia chương trình học của CUSAM, 16 người đã tốt nghiệp với bằng đại học, trong đó có Cubilla, thủ khoa đầu ra ngành xã hội học ở CUSAM và cả Đại học Quốc gia San Martin.
Cubilla mãn hạn tù năm 2011, nhưng gặp nhiều khó khăn khi quay lại cuộc sống thường ngày ở thị trấn quê nhà La Carcova. Anh sau đó quay lại ngôi trường mình thành lập ở trại giam San Martin để tham gia giảng dạy.
Anh cũng xây dựng một thư viện công cộng cho khu La Carcova, đồng thời tích cực vận động thúc đẩy giáo dục trong tù trên khắp thế giới.
"Chúng tôi đã đi được một chặng đường dài, luôn biết rằng giáo dục là chiến lược tốt nhất, hiệu quả nhất", Cubilla nói.
Bức tranh với dòng chữ "Giáo dục là công cụ phục hồi nhân phẩm và chìa khóa cho các quyền của mọi công dân" trên tường rào thép gai ở CUSAM. Ảnh: AJ
Đức Trung (Theo Al Jazeera)