'Ký ức lô tô' - người chuyển giới ở gánh hát nghèo

Phim do đoàn lô tô Sài Gòn Tân Thời thực hiện, giới thiệu các gánh hát có hoàn cảnh khó khăn, sống rày đây mai đó tại Tây Nam Bộ, Nam Trung Bộ. Từ đó, người xem biết thêm về nghề hát lô tô - nơi người đồng tính nữ, nam, song tính, chuyển giới mưu sinh.

Mỗi chiều, khu vực Chợ Mới, An Giang, vang lên tiếng rao thông báo lịch diễn của đoàn Ngọc Tiến. Tối đến, khi đèn sân khấu bật sáng, tiếng nhạc xập xình, các "cô đào" tất bật rao bán vé, hát, dò số. Công việc của họ kéo từ tháng này qua năm khác, trong đó có người theo nghề đã hơn 30 năm.

Trưởng đoàn Ngọc Vy cho biết dưới những chiếc lều dựng tạm bợ là hàng chục con người ăn ở, sinh hoạt chung. Vy gây dựng đoàn đến nay đã bảy năm khi vừa bước sang tuổi 23. Thời gian đầu, họ đi hát tụ điểm, về sau neo bến tại khu dân cư các tỉnh miền Tây. Năm 2020, đoàn không thể bám trụ do dịch nên Vy bán ghe, tìm nghề khác mưu sinh. Đầu năm 2023, cô tập hợp mọi người trở lại, tiếp tục công việc cho đến nay.

Trúc Lam - giọng ca chính của đoàn - nói từng rong ruổi khắp các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên trước khi đến bến đỗ hiện tại. Khi an cư, chị thấy mọi thứ tốt hơn là nhảy việc. Còn Nhã Kỳ, 17 tuổi, gia nhập đoàn hơn một năm nói tìm thấy niềm vui mỗi khi bước lên sân khấu. Công việc thuận lợi giúp cô có tiền phụ bố mẹ nuôi em trai ăn học.

Những ngày gánh hát đông khán giả, ai cũng vui vì có thu nhập. Ngược lại, lúc mưa gió hay ế khách, đoàn phải bù lỗ. Lâm Bảo Châu, 35 tuổi, trưởng đoàn hát cùng tên cho biết cách đây vài tháng, đoàn neo bến ở An Giang nhưng liên tục đóng cửa vì trúng mùa mưa kéo dài. "Làm nghề này, trời thương thì mới mong kiếm được cơm. Nhiều đêm sân khấu tắt đèn, chị em nhìn nhau mà buồn thúi ruột gan", người này nói.

Dịp lễ, Tết là thời điểm các gánh hát dễ làm ăn nhất. Ở vị trí trưởng đoàn, Bảo Châu phải dành dụm bằng cách bỏ ống heo, khi mùa mưa đến sẽ có kinh phí phòng thân.

Các tập phim còn khắc họa tình yêu nghề, tinh thần cùng nhau vượt qua khó khăn của những người chung số phận. Họ cùng ngủ dưới gầm sân khấu, chia nhau ổ bánh mỳ hay dùng chung chiếc đầm, hộp phấn, thỏi son. Kim Thúy, trưởng một đoàn ở Đồng Tháp nói nhiều tháng không gặp gia đình vì không thể bỏ các chị em. Những ngày ế ẩm, không thể hát, chị đi mò cua, bắt ốc hay nướng bắp bán để có tiền trang trải.

Bà Ngọc Giàu, 53 tuổi, nổi tiếng trong giới khi cưu mang nhiều người chuyển giới ở tuổi U60, giúp đỡ họ chữa bệnh. Người thân từng muốn bà bỏ công việc vì đã có tuổi nhưng chị không thể vì "duyên với nghề chưa thể dứt".

Dự án thực hiện dưới dạng ký sự, ghi lại cuộc sống thực tế. Trong các tập, đạo diễn Lộ Lộ cho biết giữ đúng các cảnh sinh hoạt, quy trình vận hành một đoàn hát, không khí đêm nhạc lô tô truyền thống.

Phim bấm máy trong khoảng nửa năm với êkíp gần 20 người, đi qua nhiều tỉnh thành. Đạo diễn cho biết so với mùa đầu, đoàn có kinh nghiệm hơn về cách khai thác nội dung, dựng phim. Tác phẩm có các bài hát về phận người hát lô tô như Bậu ơi đừng khóc, Bướm đêm (Hamlet Trương sáng tác), Vòng xoay cuộc đời (Hân Trương) tạo cảm xúc cho người xem. Mỗi tập, Sài Gòn Tân Thời tự đầu tư khoảng 50-60 triệu đồng, không có nhà tài trợ.

Bốn tập mùa hai sau khi lên sóng nhận phản hồi tích cực với hàng chục nghìn lượt xem. Xuân Tâm - người hát lô tô theo hình thức hiện đại tại TP HCM - nói chưa từng theo đoàn truyền thống tỉnh lẻ, nhờ xem phim mới thấu hiểu sự cực nhọc, nỗi niềm đồng nghiệp. Ca sĩ Huỳnh Thật cho biết: "Từ nhỏ, tôi đã được xem các đoàn diễn tại quê nhà Long An. Qua các thước phim, tôi xúc động khi nghe chia sẻ của nhiều số phận, khâm phục họ khi bám trụ nghề suốt nửa đời người".

Lô tô là trò chơi dân gian, phổ biến ở khu vực miền Đông Nam Bộ, Tây Nam Bộ. Vào những ngày giáp Tết, nhiều đoàn hoạt động sôi nổi, chạy show biểu diễn ở nhiều tụ điểm, sự kiện của các công ty, tổ chức. Trong khuôn khổ một hoạt động giải trí, lô tô được nhận xét mang không khí vui vẻ, gắn kết mọi người.

Tân Cao