Nga, phương Tây tiến hành đợt trao đổi tù nhân lớn nhất kể từ Chiến tranh Lạnh

Theo thỏa thuận trao đổi tù nhân đa quốc gia diễn ra hôm 1/8 tại đường băng sân bay ở thủ đô Ankara của Thổ Nhĩ Kỳ, 10 người Nga, trong đó có hai trẻ vị thành niên, đã được trao đổi với 16 người phương Tây và người Nga bị giam tại Nga và Belarus. Thỏa thuận này là kết quả của nhiều tháng đàm phán bí mật.

Nhóm người phương Tây được thả gồm công dân các nước Mỹ, Slovenia, Na Uy, Đức, Ba Lan.

Nhà báo Wall Street Journal, Evan Gershkovich, và cựu lính thủy đánh bộ Mỹ Paul Whelan, nằm trong số những người được trả tự do. Whelan bị giam từ năm 2018 vì cáo buộc hoạt động gián điệp. Một nhà báo Mỹ khác là Alsu Kurmasheva cũng được thả trong đợt này.

Vladimir Kara-Murza, nhà hoạt động đối lập Nga và thường trú tại Mỹ, cũng thuộc nhóm được thả.

Những người được trả về Moskva bao gồm Vadim Krasikov, đại tá tình báo Nga bị kết án chung thân tại Đức vì tội ám sát cựu chỉ huy Chechnya sống lưu vong ở Berlin.

12 tù nhân được Nga thả sẽ đến Đức, trong đó có chính trị gia đối lập Ilya Yashin, người bị kết án tù vì chỉ trích chiến dịch của Nga ở Ukraine. Nhóm này cũng bao gồm Rico Krieger, người Đức bị kết án tử hình ở Belarus vì tội khủng bố.

Krieger được Tổng thống Belarus Alexander Lukashenko, đồng minh thân cận của Tổng thống Nga Vladimir Putin, ân xá đầu tuần này trước khi được trả tự do.

Người thân của những người Mỹ được trả tự do đã xuất hiện tại Nhà Trắng cùng Tổng thống Joe Biden. "Thử thách nghiệt ngã của họ đã kết thúc", ông Biden cho hay.

Tổng thống Mỹ gọi điện cho lãnh đạo của các nước đồng minh là Đức, Ba Lan, Slovenia và Na Uy để cảm ơn họ vì đã đồng ý trả tự do cho tù nhân Nga theo thỏa thuận. Ông cũng cảm ơn Thổ Nhĩ Kỳ vì đã đồng ý tổ chức buổi trao đổi tù nhân.

Thủ tướng Đức Olaf Scholz cho biết thỏa thuận trao đổi tù nhân này là quyết định "khó khăn" đã "cứu sống nhiều mạng người".

Ông Biden và Phó tổng thống Kamala Harris sẽ chào đón các tù nhân Mỹ được trả tự do tại địa điểm gần thủ đô Washington vào cuối ngày 1/8. Wall Street Journal cho biết họ "vô cùng nhẹ nhõm" khi Gershkovich, 32 tuổi, được trả tự do. Nhà báo này bị giam tại Nga từ tháng 3/2023 và bị kết án 16 năm tù hồi tháng 7 vì cáo buộc làm gián điệp.

Ông Biden cũng đăng trên mạng xã hội X bức ảnh Gershkovich tươi cười cùng những người được trả tự do khác trên máy bay.

Nga đã trải thảm đỏ chào đón tù nhân nước này tại sân bay ở Moskva và Tổng thống Putin ôm họ khi họ bước xuống máy bay. "Tôi muốn chúc mừng các bạn đã trở về quê hương", ông Putin nói, thêm rằng những người này sẽ được trao giải thưởng cấp nhà nước.

Tổng thống Putin từng bày tỏ ông muốn Krasikov trở về. "Quê hương chưa từng quên các bạn dù chỉ một phút giây", người đứng đầu Điện Kremlin cho hay. Krasikov là đại tá trong cơ quan an ninh FSB của Nga.

Nhà Trắng dẫn đầu nhiều tháng đàm phán bí mật với Nga, bất chấp căng thẳng về Ukraine, nhưng cũng phải dựa vào các đồng minh châu Âu, những nước vốn không muốn trao trả tội phạm bị kết án cho Moskva. Ông Biden thậm chí còn gọi điện cho Thủ tướng Slovenia một giờ trước khi tuyên bố dừng tranh cử hôm 21/7, để hối thúc nước này thả hai người Nga.

Đây là cuộc trao đổi đầu tiên giữa Nga và phương Tây kể từ khi sao bóng rổ Mỹ Brittney Griner trở về nước để đổi lấy trùm buôn vũ khí người Nga Viktor Bout vào tháng 12/2022. Đây cũng là đợt trao đổi lớn nhất kể từ năm 2010, khi 14 người bị cáo buộc hoạt động gián điệp được trả tự do, trong đó có điệp viên hai mang Sergei Skripal, người được Moskva cử đến Anh, và điệp viên Nga Anna Chapman, được Washington cử đến Nga.

Trước đó, những cuộc trao đổi lớn gồm hơn chục tù nhân chỉ diễn ra thời Chiến tranh Lạnh, khi Liên Xô và phương Tây tiến hành các cuộc trao đổi vào năm 1985 và 1986.

Nhà Trắng tiết lộ ban đầu họ đã nỗ lực đàm phán để trả tự do cho thủ lĩnh đối lập Alexei Navalny, nhưng ông này đã qua đời hồi tháng 2.

Thỏa thuận trao đổi tù nhân lần này được đánh giá là thành tựu ngoại giao đáng kể cho chính quyền Biden và chiến thắng cho Tổng thống Putin, song không góp phần cải thiện mối quan hệ căng thẳng hiện nay giữa Mỹ và Nga.

Huyền Lê (Theo AFP, Reuters)