Luật được thông qua vào cuối tháng 7 và nhanh chóng được Tổng thống Vladimir Putin ký thành luật không dỡ bỏ lệnh cấm sử dụng crypto như tiền tệ hợp pháp cho các khoản thanh toán thông thường trong lãnh thổ Nga, mà thay vào đó cho phép thanh toán xuyên biên giới bằng crypto.
Tuy nhiên, cách thức mà luật pháp sẽ cho phép các khoản thanh toán này vẫn chưa rõ ràng vì luật không quy định cụ thể các quy tắc cho các giao dịch như vậy. Thay vào đó, quyền quản lý chế độ “thử nghiệm” này được trao cho ngân hàng trung ương Nga.
Nền kinh tế Nga đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi một loạt các lệnh trừng phạt do Hoa Kỳ và các quốc gia khác áp đặt sau khi nước này tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt vào Ukraine.
Kể từ khi Nga tấn công Ukraine vào tháng 2 năm 2022, nước này đã phải đối mặt với tổng cộng 16.500 lệnh trừng phạt từ Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, Liên minh Châu Âu, Úc, Canada và Nhật Bản. Đây là mức lệnh trừng phạt lớn chưa từng có trên thế giới, kể cả so với Iran hay Triều Tiên, kẻ thù của Mỹ.
“Việc thông qua các dự luật này bởi chính phủ Nga cho thấy sự tiếp tục của chiến lược phát triển của Nga nhằm né tránh các lệnh trừng phạt từ phương Tây,” Valerie Kennedy, Giám đốc điều tra của công ty phân tích blockchain Chainalysis.
Liên minh Châu Âu cho biết khoảng một nửa tổng dự trữ ngoại tệ của Nga, trị giá 300 tỷ euro (332 tỷ USD), bao gồm 70% tài sản của hệ thống ngân hàng Nga, đã bị đóng băng. Một số ngân hàng Nga đã bị ngắt kết nối bởi hệ thống nhắn tin liên ngân hàng, Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu (SWIFT). “Nga đã gặp khó khăn trong việc tránh đồng đô la Mỹ và euro thông qua hệ thống SWIFT, điều này đã tạo ra rủi ro ngày càng tăng của các lệnh trừng phạt thứ cấp,” bà nói thêm. Lệnh trừng phạt thứ cấp là các hình phạt nhằm ngăn cản bất kỳ bên thứ ba nào giao dịch với quốc gia bị trừng phạt.
Luật này nói gì?
Một số chi tiết đã được tiết lộ, mà sẽ được thi hành từ ngày 1 tháng 9. Luật này cho biết “trong quá trình lưu thông tiền tệ số ở Liên bang Nga… có thể được thiết lập quy định đặc biệt… theo chương trình chế độ pháp lý thử nghiệm.” Chế độ này vẫn đang được hoàn thiện. Trước khi hoàn tất, ngân hàng trung ương sẽ xem xét các đề xuất và gợi ý từ các bên liên quan trong nước.
“Một số bên, bao gồm chúng tôi, đã đưa ra các đề xuất của riêng mình,” Anti Danilevski, người sáng lập và CEO của Kick Ecosystem, một nền tảng tích hợp cho crypto, người đã tham gia chặt chẽ với các cơ quan quản lý Nga, cho biết. “Ngân hàng trung ương sẽ quyết định xem đề xuất có phù hợp với quan điểm của họ hay không. Họ đang di chuyển rất nhanh, vì vậy sẽ không mất nhiều thời gian.”
Bloomberg báo cáo rằng Nga đang có kế hoạch sử dụng Hệ thống Thẻ Thanh toán Quốc gia, để hoán đổi giữa đồng rúp và crypto khi thử nghiệm các khoản thanh toán. Hệ thống này đã được chọn vì nó đã có cơ sở hạ tầng cho các chức năng như thanh toán liên ngân hàng và hoàn toàn được quản lý bởi ngân hàng trung ương. Nếu các thử nghiệm thành công, Nga có thể cho phép Sàn Giao dịch Moscow và Sàn Giao dịch St. Petersburg thiết lập các nền tảng crypto vào năm sau.
Ivan Chuprunov, phó giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Luật Tư nhân ở Moscow, cho biết “các thông số chính xác của chế độ này vẫn chưa rõ ràng” vì chưa có thông tin nào được công bố nhưng “ngân hàng trung ương sẽ có khả năng công bố một số hướng dẫn trong vài tuần tới.” Luật cũng dường như cho phép ngân hàng trung ương thay đổi cách họ giám sát các thử nghiệm này bất cứ lúc nào.
Luật pháp nói rằng các quy định có thể “loại trừ hoặc thay đổi” các phần của Luật Liên bang liên quan đến các giao dịch với “tiền tệ số được thực hiện trong việc thực hiện các hoạt động thương mại nước ngoài thông qua một tổ chức được ủy quyền.”
Chế độ này “linh hoạt hơn” vì chỉ có “ngân hàng trung ương sẽ phê duyệt nó,” Chuprunov nói. “Liệu họ chỉ có một sàn giao dịch, đồng tiền nào sẽ được giao dịch, cách thức tham gia của các bên tham gia vẫn còn là một điều bí ẩn.” Luật cũng không quy định rõ ràng các quy tắc hiện nay áp dụng cho các thực thể crypto hoặc các doanh nghiệp muốn giao dịch crypto là gì, vì ngân hàng trung ương sẽ quyết định những công ty nào sẽ tham gia vào thử nghiệm này.
Trong khi luật không quy định mục đích chính xác của nó là gì, những tuyên bố gần đây từ các nhà lãnh đạo cấp cao của Nga đều hướng đến việc sử dụng crypto để đối phó với các lệnh trừng phạt.
Vào ngày 17 tháng 7 năm 2024, trong một cuộc họp về các vấn đề kinh tế, Putin cho biết Nga không nên “bỏ lỡ thời cơ” và nên nhanh chóng thiết lập một “khung pháp lý” cho crypto, vốn “đang ngày càng được sử dụng trên thế giới như một phương tiện thanh toán trong các giao dịch quốc tế.”
Sau đó, một trong những tác giả của dự luật cho biết Nga coi tiền điện tử “chủ yếu là một công cụ để né tránh các lệnh trừng phạt,” tiếp theo là Thống đốc ngân hàng trung ương Elvira Nabiullina cho biết đó là lý do tại sao họ “làm mềm lập trường” về crypto trong một sự kiện gần đây ở Moscow.
Sự không chắc chắn về việc thực hiện
Vẫn còn nhiều điều chưa rõ về cách Nga sẽ sử dụng luật mới này để gia tăng kiểm soát và vượt qua các lệnh trừng phạt. Chế độ thử nghiệm này là lần đầu tiên trên thế giới vì nó trao cho ngân hàng trung ương quyền kiểm soát toàn diện để đặt ra bất kỳ quy tắc nào vào bất kỳ thời điểm nào và chọn bất kỳ công ty nào tham gia vào thử nghiệm.
“Việc ủy quyền cho Ngân hàng Trung ương Nga tạo ra một nền tảng điện tử cho các giao dịch tiền tệ số và giám sát các hoạt động tập trung hóa quyền kiểm soát,” Jim Mignano, một nhà nghiên cứu chính sách tại tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Mỹ, RAND cho biết.
Do luật pháp cho phép quy tắc được thay đổi linh hoạt, nên rất khó để dự đoán cách chính trị toàn cầu hoặc các lệnh trừng phạt mới sẽ khiến chính phủ Nga và ngân hàng trung ương thay đổi luật thường xuyên như thế nào.
“Tôi đã thực hành luật pháp Nga hơn 18 năm. Tôi không thể nhớ từ ‘thử nghiệm’ từng xuất hiện trong một dự thảo luật,” Svetlana London, đối tác điều hành tại CIS London, một công ty luật chuyên tư vấn cho khách hàng về các giao dịch xuyên biên giới liên quan đến Cộng đồng các Quốc gia Độc lập (CIS), bao gồm Nga, cho biết. “Rất khó để giải mã, chỉ dựa trên nhãn dán, làm thế nào nó sẽ hoạt động chính xác.”
Danilevski cho biết luật này trao cho Ngân hàng Trung ương Nga quyền phát hành chế độ pháp lý thử nghiệm (ELR), nhưng trong hình thức hiện tại, ELR “sẽ không hoạt động hiệu quả” và cần “cải tiến đáng kể” để “thực hiện thực tế.”
Và sau đó xuất hiện câu hỏi liệu Nga có tiết lộ cách họ chọn thực hiện luật này hay không. Ngồi bên cạnh Thống đốc Nabiullina tại sự kiện ở Moscow tháng trước, Andrei Kostin, người đứng đầu ngân hàng cho vay lớn thứ hai của Nga, VTB, đề xuất rằng việc thực hiện các luật như vậy nên được coi là “bí mật quốc gia” vì hiện tại “ở đâu đó tại đại sứ quán Hoa Kỳ” có người đang ghi lại mọi tuyên bố mà chúng tôi đưa ra, để phương Tây có thể phản ứng “rất” nhanh chóng.
Phương Tây sẽ phản ứng theo “những cách mới”
Mignano nói rằng nếu Nga thành công trong việc né tránh các lệnh trừng phạt, điều này có thể “khiến phương Tây thực thi các biện pháp cưỡng chế mạnh mẽ hơn hoặc đưa ra các hình thức trừng phạt mới.”
Một trong những mối đe dọa ngày càng gia tăng là các lệnh trừng phạt thứ cấp. Tháng trước, sau khi dự luật được thông qua, Thống đốc Nabiullina đã nói với Reuters rằng “Các rủi ro của các lệnh trừng phạt thứ cấp đã tăng lên. Chúng làm cho việc thanh toán cho hàng nhập khẩu trở nên khó khăn, và điều này liên quan đến nhiều loại hàng hóa.”
“Mặc dù tài sản crypto có thể tồn tại và di chuyển ngoài hệ thống tài chính truyền thống, các hoạt động này sẽ có thể được theo dõi và truy vết, cho phép các chính phủ phương Tây theo dõi và điều tra các giao dịch theo những cách mới và sáng tạo,” Isabella Chase, Cố vấn Chính sách Cấp cao của khu vực Châu Âu, Trung Đông và Châu Á tại công ty phân tích blockchain TRM Labs cho biết.
Các đối tác nước ngoài và tính thanh khoản
Mặc dù có ý định của luật, các chuyên gia đặt câu hỏi liệu các đối tác nước ngoài có tham gia thông qua crypto hay không.
Kennedy cũng cho biết các thị trường crypto không có tính thanh khoản đủ để hỗ trợ việc né tránh này “trên quy mô lớn” mà không “hoặc là làm sụp đổ giá của các tài sản crypto hoặc thu hút sự chú ý của các nhà quan sát blockchain,” cho thấy rằng việc né tránh này “sẽ giống như các hình thức rửa tiền khác” – các khoản crypto nhỏ “dần dần được chuyển đến các điểm đổi tiền.”
Mignano cho rằng vấn đề này có thể yêu cầu Nga “làm nhiều việc hơn.” Nga có thể cần cung cấp “các ưu đãi kinh tế hoặc chính trị cho các đối tác” để tham gia vào các giao dịch dựa trên crypto, ông nói.