Không kéo nạn nhân ra ngay mà cần giải phóng dần phần cơ thể bị vùi lấp để hạn chế gây sốc, giữ nạn nhân tỉnh táo và bảo vệ không tiếp xúc với nước bẩn.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ Lê Nhất Duy, Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM - Cơ sở 3.
Hội chứng tiêu cơ vân (hội chứng vùi lấp) xảy ra khi các tế bào cơ bị tổn thương nặng nề và giải phóng các chất độc vào máu, đặc biệt là sau khi cơ thể bị đè nén trong thời gian dài do thảm họa như bão lũ, sạt lở đất.
Đây là một tình trạng cấp cứu y tế nghiêm trọng, thường gặp ở các nạn nhân bị vùi lấp trong thời gian dài hoặc có các chấn thương nặng.
Cơ chế của hội chứng tiêu cơ vân
- Tổn thương cơ: khi cơ thể hoặc một phần chi bị đè nén bởi vật nặng, các cơ bị thiếu oxy và máu cung cấp. Điều này dẫn đến hoại tử và tổn thương tế bào cơ.
- Giải phóng myoglobin và chất độc: khi các tế bào cơ chết đi, chúng giải phóng myoglobin, kali, phosphate, và enzym creatine kinase (CK) vào máu. Myoglobin là một protein có thể gây tắc nghẽn các ống thận, dẫn đến suy thận cấp.
- Hệ quả sinh hóa:
- Myoglobin: gây tắc nghẽn thận, dẫn đến suy thận cấp.
- Kali: gây loạn nhịp tim hoặc ngừng tim nếu nồng độ trong máu quá cao.
- Phosphate: có thể gây mất cân bằng điện giải và toan chuyển hóa.
- Lactate: tăng nồng độ axit trong máu, gây ra toan chuyển hóa.
Triệu chứng của hội chứng tiêu cơ vân
Các triệu chứng của tiêu cơ vân thường biểu hiện sau vài giờ hoặc ngày sau khi bị vùi lấp và bao gồm:
- Đau cơ, sưng nề: đặc biệt ở khu vực bị đè nén.
- Nước tiểu màu sẫm: nước tiểu có màu đỏ sẫm hoặc nâu do sự có mặt của myoglobin.
- Mệt mỏi, yếu cơ: cơ thể yếu, khó khăn trong việc vận động.
- Giảm lượng nước tiểu: có thể dẫn đến suy thận cấp.
- Triệu chứng toàn thân: sốt, buồn nôn, nôn, nhức đầu và lú lẫn.
Xe cấp cứu để đón một bệnh nhân bị "hội chứng vùi lấp" về Bệnh viện Đa khoa tỉnh Phú Thọ điều trị. Ảnh: Bệnh viện cung cấp
Nguyên tắc sơ cứu
Việc sơ cứu nạn nhân có nguy cơ bị tiêu cơ vân đòi hỏi phải tập trung vào việc ngăn ngừa suy thận và bảo vệ tim mạch. Các bước cụ thể bao gồm:
- Giai đoạn tại hiện trường:
- Không kéo nạn nhân ra ngay lập tức nếu bị vùi lấp lâu, để tránh tăng đột ngột sự giải phóng các chất độc vào máu.
- Bồi hoàn dịch ngay lập tức: nếu có thể, cung cấp dịch tĩnh mạch với dung dịch muối sinh lý để ngăn chặn tình trạng mất nước và giúp thận thải bỏ myoglobin.
- Ổn định nạn nhân:
- Đảm bảo đường thở thông thoáng và hô hấp ổn định.
- Kiểm tra tình trạng tuần hoàn máu, nếu cần có thể thực hiện ép tim ngoài lồng ngực.
- Giảm áp lực từ từ: nếu có thể, giải phóng dần phần cơ thể bị vùi lấp. Tránh giải phóng đột ngột toàn bộ áp lực để không gây sốc hoặc tăng kali đột ngột.
Giữ cho nạn nhân tỉnh táo: hạn chế mất ý thức bằng cách nói chuyện và an ủi.
Bảo vệ nạn nhân khỏi các yếu tố môi trường như lạnh, nóng hoặc tiếp xúc với nước lũ bẩn.
- Giai đoạn cấp cứu tại bệnh viện:
- Truyền dịch tĩnh mạch: sử dụng dung dịch muối sinh lý hoặc dung dịch kiềm hóa như bicarbonate để giúp thận thải bỏ myoglobin và điều chỉnh toan chuyển hóa.
- Theo dõi kali máu: nồng độ kali trong máu có thể tăng đột ngột, dẫn đến loạn nhịp tim hoặc ngừng tim. Có thể sử dụng canxi gluconate hoặc insulin kết hợp với glucose để làm giảm nồng độ kali.
- Lọc máu: nếu thận không còn khả năng hoạt động hiệu quả do suy thận cấp, cần tiến hành lọc máu để loại bỏ các chất độc hại.
- Kiểm soát đau và điều trị các biến chứng khác: giảm đau, xử lý các chấn thương khác và theo dõi các chỉ số sinh tồn.
Phòng ngừa hội chứng tiêu cơ vân trong thiên tai
Để giảm thiểu nguy cơ tiêu cơ vân trong các tình huống thiên tai, cần có các biện pháp phòng ngừa:
- Giáo dục cộng đồng: nâng cao nhận thức về nguy cơ sạt lở, bão lũ và các bước an toàn cơ bản.
- Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm: để người dân kịp thời sơ tán khỏi khu vực nguy hiểm.
- Tăng cường năng lực ứng phó thiên tai: đảm bảo lực lượng cứu hộ được đào tạo về cách sơ cứu và xử trí nạn nhân bị vùi lấp.
- Chuẩn bị trang thiết bị y tế: đảm bảo các trang thiết bị sơ cứu, truyền dịch, và hỗ trợ cấp cứu luôn sẵn sàng.
Mỹ Ý