Nhà văn Hàn Quốc Han Kang là người phụ nữ châu Á đầu tiên thắng Nobel Văn học nhờ các tác phẩm "đề cập trực diện những chấn thương lịch sử và phơi bày mong manh của kiếp người".
Giáo sư Mats Malm - thư ký thường trực của Viện Hàn lâm Thụy Điển - công bố tên người thắng giải vào 13h ở Stockholm ngày 10/10 (18h, giờ Hà Nội). Ông nói báo tin vui cho nhà văn Han Kang qua điện thoại, khi ấy, bà vừa ăn tối với con trai. Nhà văn sẽ nhận phần thưởng 11 triệu krona Thụy Điển (hơn 26 tỷ đồng).
Chủ tịch Ủy ban Nobel Văn học - Anders Olsson - nhận định về tác giả: "Bà có nhận thức độc đáo về sự kết nối giữa cơ thể và tâm hồn, giữa sự sống và cái chết. Phong cách viết thể nghiệm, giàu chất thơ đưa bà trở thành người tiên phong cách tân cho nền văn xuôi đương đại".
Ở tuổi 54, Han Kang là một trong những cây bút trẻ nhất từng đoạt giải Nobel, sau tác giả Chuyện rừng xanh - Rudyard Kipling (1865-1936). Kipling nhận thưởng năm 1970, ở tuổi 41.
Bà là người phụ nữ châu Á đầu tiên thắng giải trong số bảy tác giả của châu lục này được vinh danh. Những tên tuổi châu Á từng được vinh danh gồm: Thi hào Tagore (Ấn Độ, đoạt giải năm 1913), Yasunari Kawabata (Nhật Bản, 1968), Kenzaburō Ōe (Nhật Bản, 1994), Cao Hành Kiện (người Pháp gốc Trung Quốc, 2000), Mạc Ngôn (Trung Quốc, 2012), Kazuo Ishiguro (người Anh gốc Nhật, 2017).
Nhà văn Han Kang, 54 tuổi, là tác giả Hàn Quốc gây chú ý văn đàn thế giới. Ảnh: Alamy
Bà Kang sinh ngày 27/11/1970 ở Gwangju (Hàn Quốc), có cha là tiểu thuyết gia Han Seung Won. Trong một cuộc phỏng vấn với The Guardian, bà từng cho biết: "Khi mẹ mang thai tôi, bà yếu ớt và phải uống nhiều thuốc. Ở khoảnh khắc mẹ cảm nhận cử động của tôi, bà quyết định từ bỏ việc phá thai. Tôi nghĩ đời người thật ngắn ngủi và tôi đến với trần gian nhờ sự may mắn".
Trong quá trình trưởng thành, bà được truyền cảm hứng bởi sách của các tác giả Hàn như Kang So Cheon hay Ma Hae Song. Ngoài ra, Kang yêu thích văn học Nga, tìm tòi các tác phẩm của nhà văn Fyodor Dostoyevsky. Các nhân vật của bà thường là phụ nữ, chịu nhiều tổn thương về thể xác lẫn tinh thần.
Năm 23 tuổi, bà Kang bắt đầu sự nghiệp văn chương khi năm bài thơ của bà được đăng tải trên tạp chí Văn học & Xã hội. Một năm sau, truyện ngắn The Scarlet Anchor của nhà văn đoạt giải nhất trong Cuộc thi Văn học Mùa Xuân Seoul Shinmun. Năm 1995, bà ra mắt tiểu thuyết đầu tay mang tên A Love of Yeosu.
Tên tuổi nhà văn được chú ý khi nhận nhiều giải thưởng danh giá như giải Tiểu thuyết Văn học Hàn Quốc (1999), giải Nghệ sĩ trẻ Ngày nay (2000), giải Văn học Yisang (2005) hay giải Văn học Dongri (2010).
Năm 2016, The Vegetarian - cuốn sách về nhân vật Yeong Hye từ chối ăn thịt trước khi tuyệt thực - của Han Kang trở thành tiểu thuyết tiếng Hàn đầu tiên giành giải Booker Quốc tế, qua bản dịch tiếng Anh của Deborah Smith. Tuy vậy, tác phẩm chuyển ngữ sau đó gây tranh cãi tại Hàn Quốc. Charse Yun - một giáo viên phiên dịch tại Seoul - cho rằng cách dịch của Smith làm sai lệch ý nghĩa của The Vegetarian.
Cuốn "Người ăn chay" (The Vegetarian) của nhà văn Han Kang, xuất bản trong nước năm 2011. Ảnh: Nhà xuất bản Trẻ
Từ thành công của The Vegetarian, nhà văn nhận sự quan tâm lớn của độc giả thế giới. Tuy vậy, bà cho biết chuộng sự riêng tư và trở lại cuộc sống bình thường không lâu sau khi nhận giải Booker. Bà giữ vai trò giáo sư chuyên ngành viết sáng tạo tại Học viện Nghệ thuật Seoul.
Cuốn "Bản chất của người" của Han Kang được dịch và xuất bản trong nước năm 2019. Ảnh: Nhã Nam
Trước thềm công bố Nobel Văn học 2024, tác giả Han Kang không nằm trong danh sách dự đoán của các chuyên gia. Thay vào đó, nhà văn Trung Quốc Tàn Tuyết, nhà văn Nhật Haruki Murakami và nhiều tên tuổi của văn đàn châu Âu được giới phê bình, độc giả nhận định thắng giải.
Năm ngoái, tác giả Na Uy Jon Fosse, nhà văn khá xa lạ với độc giả châu Á, được vinh danh nhờ "những vở kịch và văn xuôi tân tiến, lên tiếng cho những điều không thể nói".
Năm 1895, nhà khoa học Thụy Điển Alfred Nobel ký bản di chúc dành phần lớn tài sản trao cho các giải thưởng do ông sáng lập. Văn học là một trong sáu hạng mục của giải Nobel, dành tôn vinh tác giả ở bất kỳ quốc gia nào.
Đến nay, Nobel Văn học là giải thưởng cao quý của văn đàn thế giới, vinh danh toàn bộ sự nghiệp của nhà văn thay vì một tác phẩm cụ thể. Sự kiện ở mỗi mùa trao giải đều thu hút quan tâm lớn của nhiều tác giả, nhà nghiên cứu và bạn đọc. Ngoài ra, đây cũng là một trong những giải có số tiền thưởng cao nhất. Từ năm 1901 đến nay có 117 giải Nobel Văn học được trao.
Viện Hàn lâm Thụy Điển được vua Gustav III thành lập năm 1786, chịu trách nhiệm ra quyết định về Nobel Văn học. Họ không bao giờ cho biết dấu hiệu về nhân vật có khả năng đoạt giải tới khi công bố kết quả. Danh sách những cái tên vào vòng chung khảo chỉ được tiết lộ 50 năm sau mùa giải đó.
Giải từng bị gián đoạn vào các năm 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942 và 1943 vì hai cuộc Chiến tranh thế giới. Theo quy chế, nếu không có công trình nào ấn tượng, số tiền thưởng sẽ được bảo lưu đến năm sau. Huy chương do nhà điêu khắc Thụy Điển - Erik Lindberg - thiết kế, có hình ảnh một chàng trai trẻ ngồi dưới gốc cây nguyệt quế sáng tác, bị mê hoặc bởi bản đàn của một nàng thơ. Bằng chứng nhận là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, do các nhà thư pháp Thụy Điển và Na Uy sáng tạo.
Những năm gần đây, Nobel Văn học vướng nhiều tranh cãi. Giải thưởng năm 2018 bị hủy do Jean-Claude Arnault, chồng của nhà thơ Katarina Frostenson - thành viên chủ chốt trong Hội đồng Viện Hàn lâm Thụy Điển - bị tố cáo lạm dụng nhiều phụ nữ. Ngoài ra, ông đã làm rò rỉ tên người chiến thắng bảy lần, kể từ năm 1996. Chủ nhân giải thưởng năm 2019 - ông Peter Handke - bị tẩy chay vì từng công khai bảo vệ chính trị gia quá cố Slobodan Milosevic.
Hà Thu