Phiến quân Mali lợi dụng bão cát để bố trí trận địa phục kích, khiến một chỉ huy cùng hàng chục thành viên Wagner thiệt mạng.
Lực lượng quân sự tư nhân Nga Wagner, còn có tên là Quân đoàn châu Phi, ngày 29/7 thông báo cùng quân đội chính phủ Mali "tham gia những trận đánh ác liệt" với phiến quân ly khai và các nhóm vũ trang Hồi giáo vào cuối tuần trước.
Tuy nhiên, nhóm ly khai có tên Tổ chức Chiến lược Thường trực vì Hòa bình, An ninh và Phát triển (CSP-PSD), với thành phần nòng cốt là người dân tộc Tuareg ở Mali, thông báo đã phối hợp với phiến quân Jama'at Nusrat al-Islam wal-Muslimeen (JNIM), tiến hành trận phục kích bài bản, đánh thiệt hại nặng lực lượng Wagner cùng quân chính phủ ở ngoại ô thị trấn Tinzawatene, gần biên giới giữa Mali và Algeria hôm 27/7.
"Chúng tôi đã kích hoạt nhiều khối thuốc nổ tự chế cỡ lớn để chặn đoàn xe. Các tay súng đã hạ sát 50 thành viên Wagner và 10 binh sĩ Mali, sau đó kết liễu một số người bị thương. Có thể thấy rõ nhiều thi thể mang đặc điểm của người châu Âu", tài khoản mạng xã hội của JNIM đăng bài viết cho hay.
Một số kênh Telegram của Nga cho biết ít nhất 20 lính Wagner thiệt mạng trong trận phục kích. Đây được coi là tổn thất nặng nề nhất của Wagner kể từ khi lực lượng này hiện diện ở châu Phi.
Wagner thừa nhận chịu thương vong trong trận đánh và một chỉ huy tên là Sergey Shevchenko tử trận, song không nêu con số cụ thể. Thông điệp cuối cùng mà chỉ huy Sergey Shevchenko truyền về cho biết họ chỉ còn ba người và vẫn tiếp tục chiến đấu, trước khi bị phiến quân bắn hạ.
Theo Anastasia Kashevarova, blogger quân sự Nga có quan điểm ủng hộ Wagner, đoàn xe của quân đội Mali và các tay súng đánh thuê lọt ổ phục kích sau khi rời thị trấn Tinzawatene.
Phương tiện bốc cháy trong vụ phiến quân phục kích đơn vị Wagner tại đông bắc Mali trong video công bố ngày 29/7. Video: RusVesna
Lực lượng Wagner ban đầu chạm mặt một nhóm nhỏ phiến quân và đã gây tổn thất cho nhóm này. Chỉ huy Wagner quyết định điều quân tăng viện tới khu vực giao tranh mà không biết rằng đây chỉ là nhóm đóng vai mồi nhử để dẫn dụ họ vào vùng chết, nơi lực lượng đông đảo hơn đang phục kích.
"Chúng tôi ban đầu hạ phần lớn tay súng Hồi giáo và khiến những kẻ còn lại bỏ chạy", Wagner thông báo. "Tuy nhiên, trận bão cát sau đó cho phép đối phương tập hợp lại và bố trí trận địa phục kích với quân số lên đến 1.000 người".
Với lực lượng áp đảo, phiến quân Mali liên tục gia tăng các đợt tấn công quy mô lớn, sử dụng cả vũ khí hạng nặng, phương tiện bay không người lái (drone) và xe bom tự sát tấn công lực lượng Wagner, khiến gần như toàn bộ những người có mặt thiệt mạng, số còn lại bị bắt làm tù binh.
Một số kênh Telegram Nga cho biết trong số những người thiệt mạng có Nikita Fedyanin, quản trị viên kênh Grey Zone với hơn nửa triệu người theo dõi. Fedyanin hồi đầu tháng từng than phiền rằng quá trình tổ chức các đoàn xe di chuyển qua sa mạc Sahara rất khó khăn, vì những đồng minh của Wagner tại Mali "không đáng tin cậy".
Chính quyền trung ương Mali không còn kiểm soát phần lớn miền bắc nước này sau cuộc nổi dậy của phe ly khai người Tuareg. Tình hình an ninh tại Mali càng trở nên phức tạp khi các nhóm vũ trang Hồi giáo tham gia xung đột.
Vị trí thị trấn Tinzaouaten, Mali. Đồ họa: Map Creator
Quân đội Mali hai lần đảo chính năm 2020 và 2021 với lý do chính phủ dân sự không thể giải quyết được tình trạng bất ổn. Chính quyền quân sự sau đó cắt đứt quan hệ liên minh với Pháp để mở đường nhờ Nga giúp giải quyết bất ổn.
Đây là tiền đề để lực lượng Wagner được triển khai đến Mali cùng một số quốc gia xung quanh, nhằm gia tăng ảnh hưởng của Nga ở châu Phi. Tuy nhiên, sau vụ nổi loạn bất thành hồi tháng 6/2023, chất lượng của Wagner đã suy giảm khi nhiều tay súng dày dạn kinh nghiệm rời bỏ tổ chức.
Sau cái chết của lãnh đạo Wagner Yevgeny Prigozhin vào tháng 8/2023, các thành viên của công ty quân sự tư nhân chuyển sang phục vụ cho Quân đoàn châu Phi. Đơn vị này hồi tháng 1 thông báo kế hoạch tăng quân số tại Mali từ 100 lên 300 người, nhưng một số blogger Nga phàn nàn rằng chất lượng huấn luyện của Wagner đã suy giảm.
Trận phục kích dường như diễn ra khi đơn vị Wagner cùng quân chính phủ Mali tuần tra ở khu vực gần biên giới với Algeria, nơi có địa hình trống trải và là địa bàn hoạt động của nhóm phiến quân gốc Tuareg. CSP-PSD và JNIM từng nhiều lần phối hợp tổ chức các trận phục kích tương tự chống lại quân đội Mali.
Ngày 29/7, đại diện Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) Andriy Yusov tuyên bố nước này đã "cung cấp thông tin cần thiết" cho phiến quân ở Mali để phục kích đơn vị Wagner. Yusov từ chối cung cấp thêm thông tin chi tiết dù nói "sẽ còn nhiều điều nữa".
Rusich, cựu chỉ huy của đơn vị Wagner bị phục kích, cho biết đang cố gắng liên lạc với Bộ Quốc phòng Nga. "Tôi sẽ tình nguyện đưa những người dưới quyền tới giải cứu những tù binh đó", Rusich tuyên bố.
Lính Wagner hoạt động tại khu vực Sahel, châu Phi ngày 23/7. Ảnh: Telegram/Grey Zone
Wagner và những lực lượng quân sự tư nhân Nga khác vài năm qua hứng chịu thương vong trong các trận giao tranh ở Syria, Cộng hòa Trung Phi, Mozambique và Mali. Tuy nhiên, Wagner hiếm khi chịu thiệt hại quy mô lớn như trận phục kích ở Mali.
Trận phục kích ngày 27/7 cho thấy liên minh phiến quân tại Mali và khu vực lân cận đang phát triển mạnh mẽ hơn trước. JNIM gần đây tăng cường hoạt động ở miền bắc Mali và các khu vực khác ở vùng miền tây châu Phi.
JNIM tuần trước tuyên bố tổ chức 5 trận tập kích ở Mali, Niger và Burkina Faso, trong đó có một vụ đánh bom "nhằm vào phương tiện của Nga" và trận phục kích đơn vị Wagner. Ngoài ra, nhóm này còn thực hiện vụ tấn công vào căn cứ quân sự ở miền bắc Togo.
Nguyễn Tiến (Theo CNN, BBC)