Đời du cư - Bài 5: Đâu chỉ có nhu cầu sinh tồn...

CẦN SỰ CHUNG TAY CỦA TOÀN XÃ HỘI

Như đã phần nào khắc họa trong các kỳ trước của loạt phóng sự này, những mảnh đời du cư không phân biệt tuổi tác, giới tính, cứ lặng lẽ rong ruổi trong vòng xoáy mưu sinh. Họ là công nhân tại các khu công nghiệp, thợ xây dựng, người nhặt ve chai, bán hàng rong, bán vé số, tài xế xe ôm công nghệ… Thu nhập của họ dao động từ rất thấp đến trung bình, nghề nghiệp bấp bênh. Nhiều người lao động lâu năm vẫn chưa có chỗ ở ổn định; có những đứa trẻ không được làm giấy khai sinh và không thể đến trường…

Phần lớn không có khả năng sở hữu nhà ở, thậm chí thuê nhà với mức giá phù hợp cũng là điều khó khăn. Do đó, họ chấp nhận "sống tạm", "mua ngủ" tại các quán cà phê, lang thang trên vỉa hè hoặc tạm trú trong các lán trại chật chội, cũ kỹ và thiếu an toàn, thiếu vệ sinh...

Báo cáo của Sở LĐ-TB-XH TP.HCM cho thấy năm 2023, thành phố có gần 9,5 triệu dân, trong đó lực lượng lao động chiếm 51,2% (hơn 4,8 triệu người); lao động đang làm việc là hơn 4,6 triệu người. Tỷ lệ lao động đã qua đào tạo khoảng 87,6%; tỷ lệ thất nghiệp 3,9%.

Theo khảo sát bình quân hằng năm của Trung tâm dự báo nhu cầu nhân lực và thông tin thị trường lao động TP.HCM (Sở LĐ-TB-XH) tại 2.000 doanh nghiệp, có khoảng 67% doanh nghiệp có sử dụng lao động từ tỉnh và tỷ lệ lao động tỉnh chiếm khoảng 51%.

Chia sẻ với Thanh Niên, thạc sĩ Nguyễn Thị Ngọc Vui (giảng viên Khoa Tâm lý học, Trường ĐH Khoa học xã hội và nhân văn, ĐHQG TP.HCM) nói thực trạng không có nơi ở ổn định và thường xuyên thay đổi môi trường sống có tác động rất lớn đến sức khỏe tâm lý của dân du cư.

Ngoài ra, họ có thể dễ dàng rơi vào các tệ nạn xã hội. Môi trường sống không an toàn cũng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của con cái những gia đình du cư, đặc biệt trong khía cạnh giáo dục. Về mặt đô thị, bà Vui lo ngại tình trạng này sẽ làm mất mỹ quan, khiến bộ mặt TP.HCM trở nên nhếch nhác.

"Gặp những người sống lang thang, du cư, tôi cảm thấy rất xót xa... Theo tháp Maslow (lý thuyết tâm lý học do Abraham Maslow đưa ra năm 1943 mô tả 5 cấp độ nhu cầu của con người, từ cơ bản đến cao cấp, theo dạng hình tháp), nhu cầu an toàn đứng thứ hai, chỉ sau nhu cầu sinh tồn (ăn uống, ngủ nghỉ...). Khi một người không thể đảm bảo sự an toàn về nơi ở thì tâm lý, tính cách, sức khỏe tinh thần của họ sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng", thạc sĩ Nguyễn Thị Ngọc Vui cho hay.

Để giải quyết vấn đề này, theo bà, cần có sự chung tay của toàn xã hội, từ các cơ quan chức năng cho đến những người làm công tác xã hội và các nhà hảo tâm.

MỞ HƯỚNG CHO DÂN DU CƯ

Trong những ngày tìm hiểu cuộc sống của người lao động du cư tại "xóm thợ hồ" (P.Thạnh Mỹ Lợi, TP.Thủ Đức), chúng tôi nhận thấy con cái của họ đa số gửi về quê nhờ người thân chăm sóc, hoặc bỏ học theo cha mẹ lên thành phố mưu sinh. Những đứa trẻ ở đây hầu hết đều tự lập và già dặn hơn so với lứa tuổi của mình.

Đều bỏ học từ năm lớp 7, hai chị em Kim Thị Xin (18 tuổi) và Kim Thị Lin (15 tuổi, quê ở H.Trà Cú, Trà Vinh) theo cha mẹ lên TP.HCM làm phụ hồ và "định cư" ở lán trại tạm bợ.

Lin nghẹn ngào: "Hồi xưa cha mẹ lên thành phố làm thợ hồ, rồi chị em lên theo. Em ở quê nhớ cha mẹ quá, ngay đợt dịch Covid-19 là em nghỉ học hẳn. Còn nhỏ, ở quê không ai nhận vào làm nên em đành theo chị lên thành phố. Ước mơ duy nhất của em là gia đình có sức khỏe, có được ngôi nhà để cha mẹ bớt khổ. Nhưng lương của em được ba cọc ba đồng, em biết lấy gì mà lo cho ước mơ đó?".

Bà Kim Thị Oanh Thi (mẹ của Lin và Xin) quay đi, cố tránh ánh mắt của con rồi thủ thỉ với chúng tôi: "Nếu quay trở về ngày trước, ước chi chị động viên 2 đứa nhỏ nhà chị đi học, nếu chúng nó được học hành tới nơi tới chốn thì tương lai bớt khổ".

Tôi và bà Thi tâm sự với nhau đủ thứ chuyện. Bà Thi bảo lăn lộn kiếm từng đồng bạc như thế này không khiến bà khổ tâm bằng việc phải cho con thôi học sớm; rồi nhìn tương lai của con làm phụ hồ khổ cực giống bà thời còn trẻ. Bà Thi nói cuộc đời mỗi người chẳng ai muốn lang bạt, không có chỗ an cư ổn định. Nhưng vì gia đình, bà phải gắng làm, "làm đến khi nào hết nổi thì thôi".

Những người du cư mà chúng tôi gặp đều chung một giấc mơ giản dị là thoát khỏi cảnh đói nghèo. Họ ước được trở về quê nhà, quây quần bên gia đình và từ bỏ cuộc sống rày đây mai đó sau nhiều năm làm ăn xa xứ. Thế nhưng, ai cũng hiểu ước mơ đó vẫn còn xa vời…

Thị trường lao động TP.HCM đã thu hút nhiều người từ các tỉnh, thành khác đến sinh sống và làm việc. Theo đại diện Sở LĐ-TB-XH TP.HCM, đối với người lao động làm việc ở khu vực phi chính thức (không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội - BHXH bắt buộc), người lao động có thể tham gia BHXH tự nguyện, được lựa chọn mức đóng phù hợp với thu nhập và nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện.

Từ đó, người lao động sẽ được hưởng quyền lợi cao nhất như: hưởng lương hưu hằng tháng, được cấp thẻ bảo hiểm y tế miễn phí để đảm bảo cuộc sống và chăm sóc sức khỏe, người thân được nhận chế độ tử tuất khi chẳng may qua đời. Nhà nước hỗ trợ 30% mức đóng đối với người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ nghèo, mức 25% đối với người thuộc hộ cận nghèo và 10% đối với các đối tượng khác.

Nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo điều kiện phát triển cho công nhân, đại diện Sở LĐ-TB-XH TP.HCM cho hay: "Sở đang phối hợp với Liên đoàn Lao động TP.HCM và các sở, ngành có liên quan nghiên cứu, đề xuất chính sách hỗ trợ cho người lao động, đoàn viên công đoàn và con của người lao động đang làm việc trên địa bàn TP.HCM".